ოპერაცია დენვერი

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                        ოპერაცია დენვერი

1992 წელს, რუსეთის საგარეო დაზვერვის სამსახურის (SVR) დირექტორმა ევგენი პრიმაკოვმა აღიარა, რომ საბჭოთა გაზეთების სტატიების უკან კგბ იდგა, სადაც ამტკიცებდნენ, რომ შიდსი აშშ-ს მთავრობამ შექმნა. 

ოპერაცია „დენვერი“  (ზოგჯერ მოიხსენიება, როგორც „ოპერაცია INFEKTION“ გერმანულიდან : INFEKTION ) იყო აქტიური დეზინფორმაციული კამპანია, რომელსაც კგბ 1980-იან წლებში აწარმოებდა , რათა გაევრცელებინა იდეა, რომ შეერთებულმა შტატებმა გამოიგონა აივ ინფექცია/შიდსი  , მერილენდის შტატის ფორტ დეტრიკში ბიოლოგიური იარაღის კვლევის პროექტის ფარგლებში . ისტორიკოსმა თომას ბოგჰარდტმა კოდური სახელი „INFEKTION“ გაავრცელა აღმოსავლეთ გერმანიის სახელმწიფო უშიშროების სამინისტროს (შტაზი) ყოფილი ოფიცრის, გიუნტერ ბონსაკის  [ დე ] მტკიცების საფუძველზე , რომელიც ამტკიცებდა, რომ კამპანიის შტაზის კოდური სახელი იყო ან „INFEKTION“ ან შესაძლოა ასევე „VORWÄRTS II“ („წინ II“).  თუმცა, ისტორიკოსებმა კრისტოფერ ნერინგმა და დუგლას სელვაგემ ყოფილ შტაზისა და ბულგარეთის სახელმწიფო უშიშროების არქივებში აღმოაჩინეს მასალები, რომლებიც ადასტურებს, რომ შიდსის დეზინფორმაციული კამპანიის შტაზის კოდური სახელი იყო ოპერაცია „დენვერი“.  ოპერაცია მოიცავდა „უზარმაზარ ძალისხმევას - რადიო პროგრამების დაფინანსებას, ჟურნალისტების მოზიდვას, პოტენციური სამეცნიერო კვლევების გავრცელებას“ და ეს ოპერაცია დენ რეტერის მიერ CBS Evening News- ში მომზადებული რეპორტაჟის თემაც კი გახდა . 

საბჭოთა კავშირმა ეს კამპანია გამოიყენა შეერთებული შტატების სანდოობის შესასუსტებლად, ანტიამერიკანიზმის გასაღვივებლად, აშშ-ს საზღვარგარეთ დიპლომატიური იზოლაციისთვის და მასპინძელ ქვეყნებსა და აშშ-ს შორის დაძაბულობის შესაქმნელად ამერიკული სამხედრო ბაზების არსებობის გამო , რომლებიც ხშირად ადგილობრივ მოსახლეობაში შიდსის აფეთქების მიზეზად იყო წარმოდგენილი. 

სიუჟეტის წარმოშობა და განვითარება

საფუძველი გამოჩნდა პრო-საბჭოთა ინდურ გაზეთ „პატრიოტში“, რომელიც, კგბ-დან გაქცეულის, ილია ძერკველოვის თქმით, კგბ-მ 1962 წელს დააარსა დეზინფორმაციის გამოქვეყნების ერთადერთი მიზნით. რედაქტორს 1983 წლის ივლისში გაუგზავნა ანონიმური წერილი „ცნობილი ამერიკელი მეცნიერისა და ანთროპოლოგისგან“, რომელიც ამტკიცებდა, რომ შიდსი ფორტ დეტრიკში გენეტიკური ინჟინრების მიერ იყო წარმოებული. „მეცნიერი“ ამტკიცებდა, რომ „ეს სასიკვდილო იდუმალი დაავადება, სავარაუდოდ, პენტაგონის მიერ ახალი და საშიში ბიოლოგიური იარაღის შემუშავების ექსპერიმენტების შედეგი იყო“ და ამაში დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრების (CDC) მეცნიერებს ადანაშაულებდა, რომლებიც აფრიკასა და ლათინურ ამერიკაში გაგზავნეს აზიისა და ევროპისთვის უცხო საშიში ვირუსების აღმოსაჩენად. ეს შედეგები, სავარაუდოდ, ატლანტასა და ფორტ დეტრიკში გაანალიზდა და ამგვარად, „მოვლენების სავარაუდო მიმდინარეობა“, რომელიც შიდსის განვითარებას მიჰყავდა, წარმოადგენდა. წერილში ნათქვამი იყო, რომ პენტაგონი აგრძელებდა ასეთ ექსპერიმენტებს მეზობელ პაკისტანში და შედეგად, შიდსის ვირუსი ინდოეთში გავრცელებით იმუქრებოდა. სტატიის სათაური „შიდსი შესაძლოა ინდოეთში შევიდეს“, მიანიშნებს, რომ კგბ-ს დეზინფორმაციის უშუალო მიზანი აშშ-ს, ინდოეთსა და პაკისტანს შორის დაძაბულობის გამწვავება იყო.

ორი წლის შემდეგ, კგბ-მ, როგორც ჩანს, გადაწყვიტა გამოეყენებინა თავისი ადრინდელი დეზინფორმაცია აშშ-ს დისკრედიტაციის საერთაშორისო კამპანიის დასაწყებად. მათ 1985 წლის 7 სექტემბერს ბულგარეთში მყოფი მათი მოკავშირე საიდუმლო სამსახურის, ბულგარეთის სახელმწიფო უსაფრთხოების კომიტეტის (KDS)ადმი გაგზავნილ ტელეგრამაში მისწერეს:

ჩვენ ვატარებთ [აქტიური] ღონისძიებების სერიას ბოლო წლებში აშშ-ში ახალი და საშიში დაავადების, „შეძენილი იმუნოდეფიციტის სინდრომის - შიდსის“ გამოჩენასთან დაკავშირებით... და მის შემდგომ, ფართომასშტაბიან გავრცელებასთან დაკავშირებით სხვა ქვეყნებში, მათ შორის დასავლეთ ევროპაში. ამ ღონისძიებების მიზანია ჩვენთვის საზღვარგარეთ ხელსაყრელი აზრის შექმნა, რომ ეს დაავადება აშშ-ს და პენტაგონის საიდუმლო სამსახურების მიერ ახალი ტიპის ბიოლოგიური იარაღით ჩატარებული საიდუმლო ექსპერიმენტების შედეგია, რომლებიც კონტროლიდან გამოვიდა.

ტელეგრამა, რომელიც ირიბად მიუთითებდა Patriot-ის სტატიაზე („ფაქტები... განვითარებადი ქვეყნების, კერძოდ, ინდოეთის პრესაში“), ბულგარეთის სახელმწიფო უშიშროების სამსახურს შიდსთან დაკავშირებული დეზინფორმაციის გაშუქების ინსტრუქციას აძლევდა:

განვითარებადი ქვეყნების, კერძოდ, ინდოეთის პრესაში უკვე მოყვანილია ფაქტები, რომლებიც მოწმობს აშშ-სა და პენტაგონის სპეცსამსახურების მონაწილეობას შიდსის დაავადების გაჩენასა და სწრაფ გავრცელებაში შეერთებულ შტატებში, ასევე სხვა ქვეყნებში. ამ ცნობებით, აშშ-ის სამხედროების მიერ შიდსის სიმპტომების, მისი გავრცელების სიჩქარისა და გეოგრაფიისადმი გამოვლენილი ინტერესით თუ ვიმსჯელებთ, ყველაზე სავარაუდო ვარაუდია, რომ ეს ყველაზე საშიში დაავადება პენტაგონის კიდევ ერთი ექსპერიმენტის შედეგია ახალი ტიპის ბიოლოგიური იარაღით. ამას ადასტურებს ის ფაქტი, რომ დაავადება თავდაპირველად მხოლოდ ადამიანთა გარკვეულ ჯგუფებს აწუხებდა: ჰომოსექსუალებს, ნარკომანებს, ლათინური ამერიკის ემიგრანტებს.

ერთი თვის შემდეგ, საბჭოთა გაზეთმა „ლიტერატურნაია გაზეტამ“, რომელიც ასევე ცნობილი იყო კგბ-ს დეზინფორმაციის გამომცემელი, გამოაქვეყნა ვალენტინ ზაპევალოვის სტატია სახელწოდებით „პანიკა დასავლეთში, ანუ რა იმალება შიდსთან დაკავშირებული სენსაციის მიღმა“. მასში მოყვანილი იყო Patriot-ის სტატიაში მოცემული (დე)ინფორმაცია, თუმცა, ასევე მოყვანილი იყო დამატებითი დეტალები შიდსის ვირუსის სავარაუდო განვითარების შესახებ. დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრის თანამშრომლები, სავარაუდოდ, პენტაგონს დაეხმარნენ ზაირში, ნიგერიასა და ლათინურ ამერიკაში გამგზავრებით, რათა შეეგროვებინათ „ყველაზე პათოგენური ვირუსების“ ნიმუშები, რომლებიც ევროპასა და აზიაში არ გვხვდება. ეს ნიმუშები შემდეგ გაერთიანდა ადამიანის იმუნოდეფიციტის ვირუსის (აივ) შესაქმნელად, რომელიც შიდსს იწვევს. დეზინფორმაციული კამპანიის თანახმად, პენტაგონმა შემდეგ იზოლირებული ექსპერიმენტები ჩაატარა ჰაიტიში და თავად აშშ-ში აშშ-ის საზოგადოების მარგინალიზებულ ჯგუფებზე: ნარკომანებზე, ჰომოსექსუალებსა და უსახლკაროებზე.[16] ზაპევალოვის სტატია შემდგომში ხელახლა დაიბეჭდა ქუვეითში, ბაჰრეინში, ფინეთში, შვედეთში, პერუში და სხვა ქვეყნებში. იგი ძალიან ზუსტად მიჰყვებოდა იმ მითითებებს, რომლებიც კგბ-მ ერთი თვით ადრე უკვე გაუგზავნა თავის ბულგარელ „თანამებრძოლებს“.შტაზის მონაწილეობა დეზინფორმაციულ კამპანიაში

შტაზის ზუსტი როლის დადგენა შიდსის დეზინფორმაციულ კამპანიაში რთული იყო, იმის გათვალისწინებით, რომ მისი საგარეო დაზვერვის განყოფილების, დაზვერვის მთავარი დირექტორატის (HVA) ჩანაწერების დაახლოებით 90% განადგურდა ან გაქრა 1989–90 წლებში. ბულგარეთის საიდუმლო პოლიციის არქივებში არსებული მასალების, HVA-ს ბარათების ფაილების და HVA-ს დოკუმენტების საფუძველზე, რომლებიც მიმოფანტული იყო შტაზის სხვა დანაყოფების ჩანაწერებში, შესაძლებელი გახდა შტაზის დეზინფორმაციულ კამპანიაში მონაწილეობის ზოგიერთი ასპექტის რეკონსტრუქცია. 1986 წლის სექტემბრის დასაწყისში, HVA-ს მეათე დივიზიამ (HVA/X), რომელიც პასუხისმგებელი იყო HVA-ს აქტიური ზომების კამპანიების ორგანიზებასა და კოორდინაციაზე, ბულგარეთის სახელმწიფო უშიშროებასთან თანამშრომლობის გეგმის პროექტში შემდეგი შეადგინა:

ოპერაცია „დენვერი“. ბიოლოგიური იარაღის კვლევის, წარმოებისა და გამოყენების შედეგად კაცობრიობისთვის საფრთხეების გამოაშკარავების, ასევე მსოფლიოში ანტიამერიკული განწყობების გაძლიერებისა და აშშ-ში შიდა პოლიტიკური დაპირისპირების გაღვივების მიზნით, გდრ-ის [გერმანიის დემოკრატიული რესპუბლიკის] მხარე წარადგენს სამეცნიერო კვლევას და სხვა მასალებს, რომლებიც ადასტურებს, რომ შიდსი წარმოიშვა აშშ-ში და არა აფრიკაში და რომ შიდსი არის აშშ-ს ბიოლოგიური იარაღის კვლევის პროდუქტი.

კაგებემ დაადასტურა, რომ აღმოსავლეთ გერმანიის HVA ცენტრალურ როლს თამაშობდა სხვადასხვა შემთხვევაში, მათ შორის 1987 წელს ბულგარელებისთვის გაგზავნილ ტელეგრამაში:

შიდსის საკითხი

ამ საკითხთან დაკავშირებით [აქტიური] ღონისძიებების კომპლექსი 1985 წლიდან ხორციელდება [აღმოსავლეთ] გერმანელ და გარკვეულწილად ჩეხ კოლეგებთან თანამშრომლობით. საწყის ეტაპზე გადაწყდა მასმედიაში შიდსის ვირუსის ხელოვნური წარმოშობის შესახებ ვერსიის და პენტაგონის მონაწილეობის შესახებ ფორტ დეტრიკში სამხედრო-ბიოლოგიური ლაბორატორიის მეშვეობით ვერსიის გავრცელების ამოცანა.

ჩვენი ერთობლივი ძალისხმევის შედეგად, შესაძლებელი გახდა ამ ვერსიის ფართოდ გავრცელება.

სეგალის ანგარიში

როგორც ზემოთ აღინიშნა, შტაზის HVA/X-მა დაწერა, რომ თავის ბულგარელ „თანამებრძოლებს“ გაუგზავნიდა „სამეცნიერო კვლევას“, რომელიც სავარაუდოდ „ამტკიცებდა“, რომ „შიდსი აშშ-ს ბიოლოგიური იარაღის კვლევის პროდუქტია“.[20] HVA/X-ის ოფიცრებსა და მათ ბულგარელ კოლეგებს შორის 1986 წლის სექტემბრის შუა რიცხვებში გამართული დისკუსიების კონტექსტიდან ცხადი იყო, თუ რომელ კვლევას გულისხმობდნენ: „შიდსი: მისი ბუნება და წარმოშობა“, რომელიც საბჭოთა-აღმოსავლეთ გერმანელმა ბიოლოგმა იაკობ სეგალმა და მისმა მეუღლემ, ლილი სეგალმა გამოაქვეყნეს. კვლევა გავრცელდა არაწევრობის მოძრაობის სამიტზე 1986 წლის აგვისტო-სექტემბერში ბროშურაში სახელწოდებით „შიდსი: აშშ-ს მიერ შექმნილი ბოროტება, არა აფრიკიდან“. საბჭოთა პროპაგანდისტები ანგარიშს ხშირად ციტირებდნენ და სეგალები ხშირად ფრანგ მკვლევარებად მოიხსენიებოდნენ, რათა კომუნიზმთან კავშირი დაემალათ. მიუხედავად იმისა, რომ ორივე სეგალი, ებრაელებისა და გერმანიის კომუნისტური პარტიის წევრების ორმაგი საფრთხის გათვალისწინებით, 1933 წელს საფრანგეთში გაიქცა, ორივემ საბჭოთა მოქალაქეობა 1940 წელს მიიღო იაკობის მაშინდელ საბჭოთა ანექსირებულ ლიეტუვაში დაბადების საფუძველზე და 1953 წელს ისინი გერმანიაში, კერძოდ, კომუნისტურ აღმოსავლეთ ბერლინში დაბრუნდნენ.

თავის ანგარიშში სეგალმა ივარაუდა, რომ შიდსის ვირუსი სინთეზირებული იყო ორი შორეულად მონათესავე რეტროვირუსის: VISNA-ს და HTLV-1-ის ნაწილების გაერთიანებით. სეგალის ანგარიშის ამონარიდი შემდეგნაირად იკითხება:

გენეტიკური ტექნოლოგიების გამოყენებით სრულიად დამოუკიდებელი ვირუსების ორი ნაწილის გაერთიანება ძალიან მარტივია... მაგრამ ვის დააინტერესებდა ეს? სამხედროები, რა თქმა უნდა... 1977 წელს პენტაგონის ცენტრალურ ბიოლოგიურ ლაბორატორიაში... შეიქმნა სპეციალური, მაღალი უსაფრთხოების ლაბორატორია. ერთი წლის შემდეგ... შიდსის პირველი შემთხვევები აშშ-ში, ნიუ-იორკში დაფიქსირდა. როგორ მოხდა ეს ზუსტად ამ მომენტში და როგორ მოახერხა ვირუსმა საიდუმლო, ჩუმი ლაბორატორიიდან გამოსვლა, საკმაოდ ადვილი გასაგებია. ყველამ იცის, რომ აშშ-ში პატიმრებს სამხედრო ექსპერიმენტებისთვის იყენებენ. მათ თავისუფლებას ჰპირდებიან, თუ ექსპერიმენტიდან ცოცხლები გამოვლენ.

ანგარიშის სხვა ნაწილში სეგალმა თქვა, რომ მისი ჰიპოთეზა მხოლოდ ვარაუდებს, ექსტრაპოლაციასა და ჭორებს ეფუძნებოდა და არა პირდაპირ სამეცნიერო მტკიცებულებებს.

ამ დროს სეგალის ზუსტი კავშირი კგბ-სთან, შტაზისთან ან ორივესთან - იმ დონემდე, რამდენადაც ის არსებობდა - გაურკვეველი რჩება. ორივემ საჯაროდ უარყო კგბ-ს ან შტაზის რაიმე მონაწილეობა მათ საქმიანობაში. HVA/X-ის დირექტორის მოადგილემ, ვოლფგანგ მუცმა, 1986 წლის სექტემბერში ბულგარეთის სახელმწიფო უშიშროების სამსახურთან მოლაპარაკებებისას მიანიშნა, რომ HVA-მ გარკვეული როლი ითამაშა ჰარარეს ბროშურის გამოცემაში - ან სინამდვილეში, კოპირებაში - და გავრცელებაში. მან ასევე ივარაუდა, რომ HVA-ს „ოპერატიულმა განყოფილებამ“, რომელთანაც HVA/X თანამშრომლობდა დეზინფორმაციის კამპანიაში, როგორღაც „მიიზიდა“ სეგალი მის კვლევაში.

ეს „ოპერატიული განყოფილება“ სინამდვილეში HVA-ს მეცნიერებისა და ტექნოლოგიების სექტორის (Sektor Wissenschaft und Technik, SWT) ოფისი იყო, რომელიც პასუხისმგებელი იყო შიდსისა და გენეტიკური ინჟინერიის შესახებ სადაზვერვო ინფორმაციის შეგროვებაზე (HVA/SWT/XIII/5).ამ ოფისმა 1985 წლის 6 სექტემბერს დაარეგისტრირა „უსაფრთხოების დოსიე“ (Sicherungsvorgang, SVG) „Wind“, რომელიც ეხებოდა აღმოსავლეთ გერმანელი მეცნიერების დაცვას შიდსის კვლევის, გენეტიკური ინჟინერიისა და ბიოტექნოლოგიის სფეროებში გარე „თავდასხმებისგან“ ჯაშუშობის ან უცხოელი აგენტების მიერ მანიპულირების სახით. როგორც ჩანს, HVA/SWT-ის ამ ოფისმა ამ დოსიეში ორივე სეგალი დაარეგისტრირა, როგორც „საკონტაქტო პირები“ კოდური სახელწოდებით „დიაგნოსტიკა“; როდესაც შტაზის სხვა დანაყოფები სეგალების შესახებ იკითხავდნენ, ისინი ამ ოფისში გადამისამართდებოდნენ. HVA/SWT - ანუ „უსაფრთხოება“, როგორც იაკობ სეგალი უწოდებდა მათ - მას ბეჭდვამდე და გავრცელებამდე მის კვლევასთან დაკავშირებით სულ მცირე ერთი რჩევა მისცა. გაურკვეველია, გაითვალისწინა თუ არა სეგალმა ეს რჩევა. მიუხედავად ამისა, მათი ოფიციალური აღნიშვნის, როგორც „საკონტაქტო პირების“, გათვალისწინებით, მათ არ უნდა სცოდნოდათ, სულ მცირე ოფიციალურად, რომ შტაზისთან ჰქონდათ საქმე, თუმცა იაკობ სეგალმა, სავარაუდოდ, იცოდა ან შეეძლო გამოეცნო, მისი წარსული ურთიერთობების გათვალისწინებით როგორც შტაზისთან, ასევე კგბ-სთან. სავსებით შესაძლებელია, რომ HVA/SWT უკვე კოორდინაციას უწევდა KGB-ს სეგალის კვლევასთან დაკავშირებით - მისი ცოდნის გარეშეც კი - 1985 წლის მეორე ნახევარში, იმ დროს, როდესაც „ქარი“ დარეგისტრირდა.[25] მიუხედავად ამისა, „ქარში“ ან ოპერაცია „დენვერში“ ჩართულ შტაზის არცერთ ოფიცერს არასდროს უთქვამს, რომ HVA-მ მონაწილეობა მიიღო სეგალის კვლევის შედგენაში. ეს აშკარად მისივე ნამუშევარი იყო, რომელიც მის მეუღლესთან, ლილისთან თანამშრომლობით იყო შესრულებული, თუმცა მან იცოდა და მოელოდა, რომ ის „პროპაგანდისთვის“ გამოიყენებოდა.

როგორი ზუსტი ურთიერთობაც არ უნდა ჰქონოდათ სეგალებს საბჭოთა ან აღმოსავლეთ გერმანიის სპეცსამსახურებთან, KGB-მ შეაქო სეგალის ნამუშევარი 1987 წელს ბულგარეთის სახელმწიფო უშიშროებისადმი გაგზავნილ ტელეგრამაში. KGB-ს წერდა, რომ მისმა სტატიებმა და ბროშურებმა „დიდი პოპულარობა“ მოიპოვა. ეს განსაკუთრებით აფრიკის ქვეყნებში იყო, სადაც მთავრობები და მკვლევარები რასისტულად უარყოფდნენ ამერიკელი მკვლევარების მტკიცებებს, რომ შიდსი ბუნებრივად წარმოიშვა აფრიკაში, სადაც ის მაიმუნებიდან ადამიანებზე გავრცელდა. კგბ-მ ბულგარელებს მისწერა:

ამჟამად ჩვენ ვაგვარებთ [აქტიური] ზომების უფრო პრაქტიკულ დონეზე დაყვანის ამოცანას და კერძოდ, კონკრეტული პოლიტიკური შედეგების მიღწევას სხვა საკითხებზე „ლაბორატორიული ვერსიის“ გამოყენებით AM [აქტიური ზომებისთვის]. ამრიგად, მიმდინარეობს ძალისხმევა ანტიბაზური განწყობების გასაძლიერებლად იმ ქვეყნებში, სადაც ამერიკული ძალები არიან განლაგებული, სლოგანების გამოყენებით, რომლებიც მიანიშნებს, რომ ამერიკელი ჯარისკაცები ვირუსის ყველაზე საშიში მატარებლები არიან. „აფრიკული ვერსიის“ [შიდსის წარმოშობის] დამარცხების დემონსტრირებით, ჩვენ შეგვიძლია ანტიამერიკული განწყობების გაღვივება კონტინენტის შტატებში.

გავრცელების მეთოდები

შიდსის შესახებ ისტორიამ მთელ მსოფლიოში იფეთქა და გაიმეორა საბჭოთა გაზეთებმა, ჟურნალებმა, საინფორმაციო სააგენტოებმა, რადიო გადაცემებმა და ტელევიზიამ. ის მხოლოდ 1987 წელს საბჭოთა მედიაში 40-ჯერ გამოჩნდა. ის გაშუქდა 80-ზე მეტ ქვეყანაში 30-ზე მეტ ენაზე,[11] ძირითადად მემარცხენე და კომუნისტურ მედია გამოცემებში და გვხვდება ისეთ გავრცელებულ ქვეყნებში, როგორიცაა ბოლივია, გრენადა, პაკისტანი, ახალი ზელანდია, ნიგერია და მალტა. რამდენიმე ვერსია მოხვდა არაკომუნისტურ პრესაში ინდონეზიასა და ფილიპინებში.

გავრცელება, როგორც წესი, აღიარებული ნიმუშით ხდებოდა: პროპაგანდა და დეზინფორმაცია თავდაპირველად სსრკ-ს გარეთ მდებარე ქვეყანაში ჩნდებოდა და მხოლოდ შემდეგ ავრცელებდა საბჭოთა საინფორმაციო სააგენტო, რომელიც მას სხვა საგამოძიებო ჟურნალისტიკას მიაწერდა. ის ფაქტი, რომ ამბავი უცხოური წყაროდან მოდიოდა (რომელიც ფართოდ არ იყო ცნობილი საბჭოთა კავშირის მიერ კონტროლირებადი ან გავლენიანი პირობით), ბრალდებებს სანდოობას მატებდა, განსაკუთრებით გაღარიბებულ და ნაკლებად განათლებულ ქვეყნებში, რომლებსაც ზოგადად არ შეეძლოთ დასავლური საინფორმაციო თანამგზავრული არხების გამოყენება. მედიაში განთავსების ხელშესაწყობად, საბჭოთა პროპაგანდა უფასოდ ვრცელდებოდა და ბევრ სტატიას ფულადი შეღავათები მოჰყვებოდა. ეს განსაკუთრებით ინდოეთსა და განაში იყო, სადაც საბჭოთა კავშირს ინარჩუნებდა დიდი პროპაგანდისა და დეზინფორმაციის აპარატი ფარული მედიაში განთავსებისთვის.

საბჭოთა ნარატივი

იმის ასახსნელად, თუ როგორ ხდებოდა შიდსის აფეთქებები აფრიკაში ერთდროულად, მოსკოვის მსოფლიო სამსახურმა გამოაცხადა საბჭოთა კორესპონდენტის, ალექსანდრე ჟუკოვის აღმოჩენის შესახებ, რომელიც ამტკიცებდა, რომ 1970-იანი წლების დასაწყისში ზაირში პენტაგონის მიერ კონტროლირებადმა დასავლეთ გერმანიის ლაბორატორიამ „წარმატებით მოახერხა არალეტალური მწვანე მაიმუნის ვირუსის მოდიფიცირება სასიკვდილო შიდსის ვირუსად“. რადიო მოსკოვმა ასევე განაცხადა, რომ ქოლერის ვაქცინის ტესტირების ნაცვლად, ამერიკელი მეცნიერები სინამდვილეში აინფიცირებდნენ უნებლიე ზაირიელებს, რითაც ავრცელებდნენ შიდსს მთელ კონტინენტზე. ამ მეცნიერებმა არ იცოდნენ სიმპტომების გამოვლენამდე დიდი ხნის პერიოდის შესახებ და აშშ-ში დაბრუნების შემდეგ განაახლეს ექსპერიმენტები მსჯავრდებულებზე, სადაც შემდეგ გავრცელდა პატიმრების გაქცევის შემდეგ.

დეზინფორმაციის ოპერაციის დაწყებიდან დიდი ხნის შემდეგ, აფრიკულ პრესაში დამოუკიდებლად გაჩნდა მტკიცებები, რომ ცენტრალურმა სადაზვერვო სააგენტომ (CIA) სხვა ქვეყნებში „შიდსით გაჟღენთილი პრეზერვატივები“ გაგზავნა. 1987 წელს, ნოვოსტი პრესის სააგენტომ გამოაქვეყნა წიგნი („კიდევ ერთხელ CIA-ს შესახებ“), ციტატით:

CIA-ს მეცნიერების დირექტორატიnd Technology განუწყვეტლივ ახდენს პათოგენური პრეპარატების, ბაქტერიებისა და ვირუსების ინვენტარის მოდერნიზებას და სწავლობს მათ გავლენას ადამიანზე მსოფლიოს სხვადასხვა კუთხეში. ამ მიზნით, CIA იყენებს ამერიკულ სამედიცინო ცენტრებს საზღვარგარეთის ქვეყნებში. ამის ნათელი მაგალითია პაკისტანის სამედიცინო კვლევითი ცენტრი ლაჰორში... რომელიც 1962 წელს დაარსდა, სავარაუდოდ, მალარიასთან საბრძოლველად.

შედეგად საზოგადოების უკმაყოფილებამ საბოლოოდ დახურა ლეგიტიმური სამედიცინო კვლევითი ცენტრი. საბჭოთა კავშირის ბრალდებებმა გამოაცხადა, რომ ამ კვლევითი პროექტების, მათ შორის შიდსის, მიზანი იყო „საომარი არსენალის გაფართოება“.

მსოფლიო რეაქცია შიდსის შესახებ ბრალდებებზე

მოტყუება, დეზინფორმაცია და სტრატეგიული კომუნიკაციები , ყდა, რომელიც ასახავს ოპერაცია „ინფექციის“ პროპაგანდას.

ირონიულად, ბევრი საბჭოთა მეცნიერი ამერიკელ მკვლევარებს დახმარებას სთხოვდა საბჭოთა კავშირში მზარდი შიდსის პრობლემის მოსაგვარებლად, ამასთანავე ხაზს უსვამდა ვირუსის ბუნებრივ წარმოშობას. აშშ უარს ამბობდა დახმარებაზე, სანამ დეზინფორმაციული კამპანია გაგრძელდა.  სეგალის ანგარიში და პრესაში გამოქვეყნებული სტატიების სიმრავლე როგორც დასავლელმა, ასევე საბჭოთა ვირუსოლოგებმა სისულელედ უარყვეს. 

დასავლეთ ბერლინის შიდსის ექსპერტმა , დოქტორმა მეინრად კოხმა , 1987 წელს განაცხადა, რომ სეგალის ანგარიში „სრული სისულელე“ იყო და მას „ბოროტი ფსევდომეცნიერული პოლიტიკური ნაზავი“ უწოდა. სხვა მეცნიერებმაც აღნიშნეს სეგალის ანგარიშში არსებული ხარვეზები და უზუსტობები, მათ შორის მოსკოვში დი. ივანოვსკის ვირუსოლოგიის ინსტიტუტის [  ru ] დოქტორმა ვიქტორ ჟდანოვმა , რომელიც იმ დროს საბჭოთა კავშირის შიდსის წამყვანი ექსპერტი იყო. სსრკ-ის სამედიცინო მეცნიერებათა აკადემიის პრეზიდენტმა ნათლად განაცხადა, რომ მას მიაჩნდა, რომ ვირუსი ბუნებრივი წარმოშობისაა. პარიზიდან, აღმოსავლეთ და დასავლეთ ბერლინიდან, ინდოეთიდან და ბელგიიდან სხვა მეცნიერებმა და ექიმებმა შიდსის შესახებ ჭორები ტყუილად, მეცნიერულად უსაფუძვლოდ და სხვაგვარად სერიოზულად განსახილველად შეუძლებლად მოიხსენიეს.  მიუხედავად იმისა, რომ თავად სეგალმა არასდროს თქვა „ეს ფაქტია“ და ძალიან ფრთხილად ინარჩუნებდა ამ ხაზს მთელი თავისი ანგარიშის განმავლობაში, „ასეთი ტექნიკური კვალიფიკაციები არ ამცირებს ბრალდებების გავლენას, რადგან როდესაც ისინი ხელახლა იმეორებენ, ასეთი კვალიფიკაციები, როგორც წესი, ან გამოტოვებულია, ან უგულებელყოფილია მკითხველების ან მსმენელების მიერ“. 

აშშ-ის საელჩოს წარმომადგენლებმა ათობით წერილი მისწერეს სხვადასხვა გაზეთის რედაქტორებსა და ჟურნალისტებს და გამართეს შეხვედრები და პრესკონფერენციები საკითხების გასარკვევად. მათი ძალისხმევის დიდი ნაწილი გაზეთებში უარყოფისა და ბოდიშის მოხდით დასრულდა.  კონგრესსა და სახელმწიფო დეპარტამენტში გაგზავნილ ანგარიშებში გამოჩნდა უარყოფები , რომ იმ დროს შეუძლებელი იყო ისეთი რთული ვირუსის შექმნა, როგორიც შიდსია; სამედიცინო კვლევა მხოლოდ მარტივი ვირუსების კლონირებამდე მივიდა. ანტისხეულები ათწლეულების წინ აღმოაჩინეს, სანამ აღნიშნული კვლევა დაიწყებოდა და სტატიისთვის გამოყენებული მთავარი აკადემიური წყარო (Segal Report) შეიცავდა უზუსტობებს ისეთ ძირითად საკითხებთან დაკავშირებითაც კი, როგორიცაა ჩრდილოეთ ამერიკის გეოგრაფია - სეგალის თქმით, აფეთქებები ნიუ-იორკში გაჩნდა, რადგან ის ფორტ დეტრიკთან ყველაზე ახლოს მდებარე მთავარი ქალაქი იყო. ფილადელფია , ბალტიმორი და ვაშინგტონი უფრო ახლოს არიან, ხოლო ნიუ-იორკი 200 მილის (320 კმ) დაშორებით მდებარეობს. 

გორბაჩოვის ადმინისტრაციამაც აღშფოთებით უპასუხა და თავდაცვითი უარყოფის კამპანია წამოიწყო, „რომელიც მიზნად ისახავდა საბჭოთა დეზინფორმაციული საქმიანობის მასშტაბებთან დაკავშირებით აშშ-ის მიერ მსოფლიო ცნობიერების ამაღლების მცდელობებით მის სანდოობას მიყენებული ზიანის შეზღუდვას“. ^{საბჭოთა} კავშირმა ხელი შეუშალა აშშ-ის საელჩოს წარმომადგენლების მიერ საბჭოთა დეზინფორმაციული კამპანიის გამოაშკარავებას, მათ შორის, ზეწოლას ახდენდა საინფორმაციო სააგენტოებზე, რომლებმაც უარი თქვეს თავიანთ პოზიციაზე. მაგალითად, 1986 წლის 3 დეკემბერს „ლიტერატურნაია გაზეტამ“ დაგმო ბრაზილიური გაზეთი, რომელმაც წლის დასაწყისში შიდსის შესახებ დეზინფორმაციული სტატიის გამოქვეყნების შემდეგ უკან წაიღო სტატია. 1987 წელს მოსკოვის საინფორმაციო სააგენტო „ნოვოსტიმ“ გაავრცელა რეპორტაჟი ბრაზავილის (კონგო) სახელწოდებით, რომელშიც დასავლეთს მოუწოდებდა „ანტიაფრიკული კამპანიის“ დასრულებისკენ და იმეორებდა „ბრალდებებს, რომ ვირუსი შეიქმნა აშშ-ის სამხედრო ლაბორატორიებში“, ხოლო 1986 წელს „ლიტერატურნაია გაზეტამ“ კონკრეტულად გააფრთხილა ამერიკელებთან კონტაქტის წინააღმდეგ. 

1988 წელს „სოვეტსკაია როსიამ“ გამოაქვეყნა სტატია, რომელშიც იცავდა განსხვავებული შეხედულებების გაშუქების უფლებას. „ნოვოსტის“ ხელმძღვანელმა განაცხადა, რომ შიდსის შესახებ ინფორმაციის დიდი ნაწილისთვის უცხოურ წყაროებს ეყრდნობოდა და რომ პრესა თავისუფალი იყო „გლასნოსტის“ პირობებში . 

მიტროხინის არქივი ავლენს, რომ:

თუმცა, ამერიკული პროტესტისა და საერთაშორისო სამეცნიერო საზოგადოების მიერ ამ ამბის დაგმობის წინაშე, გორბაჩოვი და მისი მრჩევლები აშკარად შეშფოთებულნი იყვნენ, რომ საბჭოთა დეზინფორმაციის გამოაშკარავებამ შესაძლოა ზიანი მიაყენოს დასავლეთში საბჭოთა კავშირის ახალ იმიჯს. 1987 წლის აგვისტოში აშშ-ის ოფიციალურ პირებს მოსკოვში აცნობეს, რომ შიდსის შესახებ ისტორია ოფიციალურად უარყოფილი იყო. ამ ამბის გაშუქება საბჭოთა პრესაში თითქმის მთლიანად შეწყდა. 

კამპანია საბჭოთა მედია საშუალებების უმეტესობაში გაქრა, თუმცა ის ხანდახან მესამე სამყაროს ქვეყნებშიც კი 1988 წლამდე ჩნდებოდა, ძირითადად პრესის განმთავსებელი აგენტების მეშვეობით. 

შედეგები

1992 წელს ამერიკელების 15%-მა ნამდვილად ან სავარაუდოდ ჭეშმარიტად მიიჩნია, რომ „შიდსის ვირუსი განზრახ შეიქმნა სამთავრობო ლაბორატორიაში“. ^[ 6 ] 2005 წელს RAND Corporation-ისა და ორეგონის სახელმწიფო უნივერსიტეტის მიერ ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ აფროამერიკელების თითქმის 50% ფიქრობდა, რომ შიდსი ადამიანის ხელით იყო შექმნილი, 25%-ზე მეტს სჯეროდა, რომ შიდსი სამთავრობო ლაბორატორიის პროდუქტი იყო, 12%-ს სჯეროდა, რომ ის შეიქმნა და გავრცელდა ცენტრალური სადაზვერვო სააგენტოს მიერ, ხოლო 15% სჯეროდა, რომ შიდსი შავკანიანების წინააღმდეგ გენოციდის ფორმა იყო .  შიდსთან დაკავშირებული სხვა შეთქმულების თეორიები უხვად იყო და დისკრედიტირებული იქნა მეინსტრიმული სამეცნიერო საზოგადოების მიერ.

პოპულარულ კულტურაში კანიე უესტის სიმღერა „ Heard 'Em Say “ მსმენელს ეუბნება: „ვიცი, რომ მთავრობა შიდსს მკურნალობს“, ხოლო REM-ის სიმღერა „Revolution“ ტექსტში ამბობს: „ვირუსი გამოიგონეს“. 

სამხრეთ აფრიკაში, ყოფილმა პრეზიდენტმა, ტაბო მბეკიმ, აივ ინფექციის მეცნიერული ვერსიის უარყოფისას ფორტ დეტრიკის ოპერაციის თეორია მოიყვანა .

1992 წელს, რუსეთის საგარეო დაზვერვის სამსახურის (SVR) დირექტორმა ევგენი პრიმაკოვმა აღიარა, რომ გაზეთებში გამოქვეყნებული სტატიების უკან კგბ იდგა, სადაც ნათქვამი იყო, რომ შიდსი აშშ-ს მთავრობამ შექმნა.  სეგალის როლი კგბ-ს დაზღვეულმა ვასილი მიტროხინმა მიტროხინის არქივში გამოავლინა. ჯეკ კოელერის 1999 წელს გამოცემულ წიგნში „ შტაზი: აღმოსავლეთ გერმანიის საიდუმლო პოლიციის მოუთხრობელი ისტორია “ აღწერილია, თუ როგორ თანამშრომლობდა შტაზი კგბ-სთან ამ ამბის გასავრცელებლად. რამდენადაც ოპერაციის შედეგად შექმნილმა სამედიცინო ორგანოების მიმართ უნდობლობამ გამოიწვია სამედიცინო მეცნიერების მიერ რეკომენდებული შიდსის მკურნალობის მიმართ უნდობლობა („მრავალმა კვლევამ... აჩვენა, რომ ისინი, ვინც არ სჯერათ აივ ინფექციის წარმოშობის შესახებ მეცნიერების, ნაკლებად არიან მიდრეკილნი უსაფრთხო სექსისკენ ან რეგულარულად მიიღონ რეკომენდებული მედიკამენტები ინფიცირების შემთხვევაში“),  ოპერაციამ შესაძლოა მრავალი სიცოცხლე შეიწირა. იაფა ამტკიცებდა, რომ „სამხრეთ აფრიკაში ანტირეტროვირუსული თერაპიის ფართოდ დანერგვის“ შეფერხებამ შესაძლოა 330 000-მდე სიცოცხლე შეიწირა. 

აგრეთვე იხილეთ

• შიდსის შეთქმულების თეორიები
• „ჰამარშელდის გაურკვეველი საქმე“ – დოკუმენტური ფილმი მსგავსი შინაარსის, რომელიც ამტკიცებს, რომ სამხრეთ აფრიკის თეთრი რასის უზენაესობის მომხრე ორგანიზაციამ გაეროს მიერ დაფინანსებული სამედიცინო კლინიკების გამოყენებით ხელი შეუწყო შიდსის გავრცელებას მთელ აფრიკაში.

იხ.ვიდეო - Operation Denver: The Cold War's Disinformation Campaign Unveiled #trendingnow #subscribe #share - Discover the chilling story of Operation Denver, a Soviet-led Cold War disinformation campaign that spread false claims linking the U.S. to the creation of HIV/AIDS. This video delves into how intelligence agencies manipulated media across Africa, Asia, and Europe, leveraging pseudo-science and propaganda to sow mistrust in public health initiatives and Western governments. From forged documents to shadowy agents, learn about the operation's global impact and the lessons it holds for today's fight against misinformation.