ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

             ხმელთაშუაზღვისპირეთი

Map of the Mediterranean Sea - ხმელთაშუა ზღვის რუკა

მახასიათებლები

ფართობი 2,500,000 კმ²

მოცულობა 3,839,000 კმ³

სანაპირო ზოლის სიგრძე 46000 კმ

მაქსიმალური სიღრმე 5121 მ

საშუალო სიღრმე 1541 მ

კონტინენტთაშორისი ზღვა, რომელიც წარმოშობით არის ღრმაწყლიანი ფსევდო-უფსკრული თაროზედა დეპრესია, რომელიც დაკავშირებულია დასავლეთში ატლანტის ოკეანესთან გიბრალტარის სრუტით.

ხმელთაშუა ზღვაში, როგორც მისი შემადგენელი ნაწილები, განასხვავებენ ზღვებს: ადრიატიკის, ალბორანის, ბალეარის, იონის, კვიპროსის, კრეტის, ლევანტინის, ლიბიის, ლიგურიის, ტირენიისა და ეგეოსის ზღვებს. ხმელთაშუა ზღვა ასევე მოიცავს მარმარილოს, შავ ზღვას და აზოვის ზღვებს.

ხმელთაშუა ზღვა უძველესი ცივილიზაციების აკვანია.

სახელწოდება - სახელწოდება (ბერძნ. Μεσόγειος Θάλασσα, ლათ. Mare Mediterraneum - ზღვა დედამიწის შუაგულში) პირველად მიმოქცევაში შემოიღო ძველმა მწერალმა გაიუს იულიუს სოლინმა, თავისი დროის იდეებზე დაყრდნობით, მას შემდეგ, რაც განვითარდა უძველესი ევროპული და ჩრდილოეთ აფრიკული ცივილიზაციები. სწორედ ამ ზღვის აუზში, რომელიც მათ შორის ურთიერთობის ბუნებრივ გზას ასრულებდა.

ისტორიულად, ხმელთაშუა ზღვას სხვადასხვა სახელები ჰქონდა. მაგალითად, კართაგენელები მას უწოდებდნენ „სირიის ზღვას“, ხოლო შემდგომ რომაელებმა მას უწოდეს Mare Nostrum (ჩვენი ზღვა) და ზოგჯერ Mare Internum (შიდა ზღვა).

ძველ სირიულ ტექსტებში, ფინიკიურ ეპოსებში და ებრაულ ბიბლიაში იგი უპირველეს ყოვლისა ცნობილი იყო როგორც „დიდი ზღვა“ (ებრ. הַיָּם הַגָּדוֹל‎, Ha-Yam Ha-Gadol, რიცხვები 34:6,7, 4; 9:1, 15:47; ეზეკიელი 47:10,15,20) ან უბრალოდ „ზღვა“ (I მეფეთა 5:9; შდრ. I მაკ. 14:34, 15:11); თუმცა მას "უკანასკნელ ზღვასაც" უწოდებდნენ (ებრ. הַיָּם הָאַחֲרוֹן‎‎). დიდი სირიის, ანუ წმინდა მიწის დასავლეთ სანაპიროზე მდებარეობის გამო, მას ზოგჯერ ითარგმნება როგორც „დასავლეთის ზღვა“ (მეორე რჯული 11:24; იოელი 2:20). სხვა სახელი იყო "ფილისტიმელთა ზღვა" (ებრ. יָם פְּלִשְׁתִּים‎, გამოსვლა 23:31) იმ ხალხის სახელის მიხედვით, რომლებიც დასახლდნენ მის სანაპიროზე ისრაელების გვერდით. ზღვას ასევე უწოდებენ "დიდ ზღვას" (შდრ. ინგლისური Grete See) ჯეფრი ჩოსერის გენერალურ პროლოგში [en] (ინგლისური ზოგადი პროლოგი). ოსმალურ თურქულში მას ასევე ეძახდნენ ბაჰრ-ი სეფიდს, "სუფთა თეთრ ზღვას".

ებრაულად მას ჰქვია HaYam HaTikhon (ებრაულად הַיָּם הַתִּיכוֹן‎), "შუა ზღვა", რომელიც ასახავს ზღვის სახელებს ბერძნულად (Μεσόγειος), ლათინურად (Mare internum), გერმანულად (Mittelmeer), ესპანური (Mar Mediterráne). (Deti Mesdhe) და თანამედროვე ევროპული და ახლო აღმოსავლეთის ენები (ხმელთაშუა და ა.შ.).

ის ასევე ცნობილია არაბულად, როგორც ალ-ბაჰრ [ალ-აბიაḍ] ალ-მუტავასიṭ (არაბ. اَلْبَحرْ [الأبيض] المتوسط‎), „[თეთრი] შუა ზღვა“, ხოლო ისლამურ და ძველ არაბულ ლიტერატურაში მას მოიხსენიებენ როგორც. ბაჰრ ალ-რუმრი (არაბული اَلْبَحرْ الروم‎), ან „რომაული/ბიზანტიური ზღვა“.

თურქულად ცნობილია როგორც Akdeniz, "თეთრი ზღვა", "დასავლეთის ზღვა", რადგან თურქებს შორის თეთრი ფერი (ak) დასავლეთს ნიშნავდა.

იხ. ვიდეო - Средиземное море: Колыбель древних цивилизаций | Интересные факты про Средиземное море - ხმელთაშუა ზღვა: უძველესი ცივილიზაციების აკვანი | საინტერესო ფაქტები ხმელთაშუა ზღვის შესახებ

ხმელთაშუა ზღვა კარტოგრაფიაში

ხმელთაშუა ზღვას დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა კარტოგრაფიის ისტორიაში. მისი სანაპიროები და კუნძულები ემსახურებოდნენ ძველ გეოგრაფებს, როგორც დასაყრდენს დედამიწის კარტოგრაფიისთვის. ასე რომ, დიზეარკმა, არისტოტელეს სტუდენტმა, გამოსახა სხვადასხვა წერტილები დედამიწის რუკაზე მათი დაშორების მიხედვით ხმელთაშუა ზღვის გრძივი ღერძიდან (პარალელური 36 °) და ამ ღერძის პერპენდიკულარიდან, რომელიც დახატულია კუნძულ როდოსზე. ხმელთაშუა ზღვის სანაპიროზე გაკეთდა წერტილების პირველი ასტრონომიული განსაზღვრა (ერატოსთენესა და ჰიპარქეს მიერ) და პირველი ხარისხის გაზომვა დედამიწის ზომის დასადგენად (ერატოსთენემ გაზომა მერიდიანის რკალი ალექსანდრიასა და სიენას შორის). რაც შეეხება ხმელთაშუა ზღვის ზოგად რუკას, მისი შექმნა თანამედროვე დროიდან თარიღდება. ძველ დროში და შუა საუკუნეებში გამოიყენებოდა სამოგზაურო რუქები (პორტოლნები), რომლებიც დიდად განსხვავდებოდნენ სხვადასხვა ლოკაციებთან მიმართებაში, განიცდიდნენ უზუსტობებს ძირითადი პუნქტების გეოგრაფიულ პოზიციებში. პტოლემემ შეადგინა რუკა ან, უფრო სწორად, ხმელთაშუა ზღვის წერტილების ცხრილი, სადაც მითითებულია მათი განედები და გრძედი, როგორც მისი პირადი განმარტებების, ისე განსაკუთრებით მისი წინამორბედების (ერატოსთენეს, ჰიპარქეს, მარინა ტვიროსის) დაკვირვების მიხედვით. ამ პუნქტებიდან ბევრი შემდგომში გაასწორა არაბმა ასტრონომმა აბულ-ღასანმა; ამ შესწორებამ მნიშვნელოვნად დააახლოვა ხმელთაშუა ზღვის ზომა რეალურ ზომასთან. ასე, მაგალითად, ხმელთაშუა ზღვის გრძივი ღერძის სიგრძე პტოლემეოსის მიხედვით არის 61 °, არაბული ცხრილების მიხედვით - 42 ° 30'; ეს უკანასკნელი რეალურისგან მხოლოდ 52'-ით განსხვავდება. თუმცა, შესწორებული ფორმითაც კი, პტოლემეის ცხრილი არასწორი აღმოჩნდა მრავალი ადგილისთვის (გრძედი 4 °-მდე).

მე-17 საუკუნის დასაწყისში გამოჩნდა იტალიელი ინჟინრის ბარტოლომეო კრესენტონის პირველი სპეციალური ნაშრომი ხმელთაშუა ზღვაზე („Della nautica mediterranaea“, რომი, 1602 წ.), მაგრამ ეს ნამუშევარი შეიცავდა მხოლოდ პრაქტიკულ ინსტრუქციებს ნავიგატორებისთვის. მხოლოდ მე -17 საუკუნის შუა ხანებისთვის ასტრონომებმა დაიწყეს უფრო და უფრო მეტი ყურადღების მიქცევა პტოლემეოსის ცხრილის შესწორებაზე. საფრანგეთის მეცნიერებათა აკადემიამ 1666 წელს დაავალა დახელოვნებულ დამკვირვებელს შაზელს, ხელახლა დაედგინა აღმოსავლეთ ხმელთაშუა ზღვის ყველაზე მნიშვნელოვანი პუნქტების გეოგრაფიული კოორდინატები. შაზელის დაკვირვებებმა მნიშვნელოვნად გააუმჯობესა ხმელთაშუა ზღვის რუკა, ადგილებზე გრძედის შეცდომა მხოლოდ 0,5 °-მდე შეამცირა (ალექსანდრეტა); მიუხედავად ამისა, ხმელთაშუა ზღვის პირველი სრული რუკა, ძირითადი მონახაზების შედარებით ზუსტი განმარტებით, კაპიტან გოტიეს ვალში გვაქვს, რომელმაც ის შეადგინა მის მიერ 1816-1819 წლებში შეგროვებული მონაცემებით. შემდგომში, ეს რუკა გააუმჯობესეს დოსიმ და კელერმა (1849-1851 წლებში), ისევე როგორც მეზღვაურთა ერთობლივი ნამუშევრები, განსაკუთრებით ფრანგი და ინგლისელი, 1881 წელს ინგლისის ადმირალტმა გამოაქვეყნა ხმელთაშუა ზღვის დეტალური რუქები (ხმელთაშუა ზღვა შეესაბამებოდა ყველაზე მეტს. ბოლო გამოკითხვები), შესწორებულია 1899 წელს.

იხ. ვიდეო - video - Why Mediterranean is important for THREE CONTINENTS?- The Mediterranean Sea is one of the most beautiful and interesting places on Earth. In this video, you'll learn some fascinating facts about this incredible body of water. From its history and formation, to the creatures that call it home, there's so much to learn about the Mediterranean Sea. So dive in and explore all that this amazing place has to offer.