ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                             ტოქსინები

The Amanita muscaria mushroom, an iconic toxic mushroom. - Amanita muscaria სოკო, საკულტო ტოქსიკური სოკო.

ტოქსინი არის ბუნებრივი ორგანული შხამი, რომელიც წარმოიქმნება ცოცხალი უჯრედების ან ორგანიზმების მეტაბოლური აქტივობებით. ისინი განსაკუთრებით წარმოიქმნება ცილების სახით, ხშირად კონიუგირებული. ტერმინი პირველად გამოიყენა ორგანულმა ქიმიკოსმა ლუდვიგ ბრიგერმა (1849–1919) და მომდინარეობს სიტყვიდან „ტოქსიკური“.

ტოქსინები შეიძლება იყოს მცირე მოლეკულები, პეპტიდები ან ცილები, რომლებსაც შეუძლიათ გამოიწვიონ დაავადება სხეულის ქსოვილებთან შეხებისას ან შეწოვისას, რომლებიც ურთიერთქმედებენ ბიოლოგიურ მაკრომოლეკულებთან, როგორიცაა ფერმენტები ან უჯრედული რეცეპტორები. ისინი მნიშვნელოვნად განსხვავდებიან თავიანთი ტოქსიკურობით, დაწყებული ჩვეულებრივ უმნიშვნელოდან (როგორიცაა ფუტკრის ნაკბენი) პოტენციურად ფატალურამდე, თუნდაც უკიდურესად დაბალი დოზებით (როგორიცაა ბოტულინის ტოქსინი).

იხ. ვიდეო - ტოქსინები - საკვებში არსებული რისკები

ტერმინოლოგია

ტოქსინები ხშირად განასხვავებენ სხვა ქიმიურ აგენტებს მკაცრად მათი ბიოლოგიური წარმოშობის საფუძველზე.

ნაკლებად მკაცრი გაგება მოიცავს ბუნებრივ არაორგანულ ტოქსინებს, როგორიცაა დარიშხანი. სხვა გაგება მოიცავს ბუნებრივად წარმოქმნილი ორგანული შხამების სინთეზურ ანალოგებს, როგორც ტოქსინებს,  და შეიძლება ან შეიძლება არ მოიცავდეს ბუნებრივად არსებულ არაორგანულ შხამებს. მნიშვნელოვანია დაადასტუროთ გამოყენება, თუ საერთო გაგება კრიტიკულია.

ტოქსინები არის ტოქსიკური ნივთიერებების ქვეჯგუფი. ტერმინი ტოქსიკანტი სასურველია, როდესაც შხამი არის ადამიანის მიერ შექმნილი და, შესაბამისად, ხელოვნური. ბუნებრივი დაფუძნებული ტოქსინის ადამიანის და მეცნიერული გენეტიკური კრებული უნდა ჩაითვალოს ტოქსინად, რადგან ის იდენტურია მისი ბუნებრივი ანალოგის. დებატები ერთ-ერთი ლინგვისტური სემანტიკაა.

სიტყვა ტოქსინი არ აკონკრეტებს მიწოდების მეთოდს (განსხვავებით შხამისაგან, ნაკბენის, ნაკბენის საშუალებით მიტანილი ტოქსინისგან და ა.შ.). შხამი არის დაკავშირებული, მაგრამ უფრო ფართო ტერმინი, რომელიც მოიცავს როგორც ტოქსინებს, ასევე ტოქსიკურ ნივთიერებებს; შხამები შეიძლება შევიდეს სხეულში ნებისმიერი გზით - როგორც წესი, ინჰალაციის, გადაყლაპვის ან კანის შეწოვის გზით. ტოქსინი, ტოქსიკური და შხამი ხშირად ურთიერთშემცვლელად გამოიყენება განმარტებაში ამ დახვეწილი განსხვავებების მიუხედავად. ტერმინი ტოქსუნგენი ასევე შემოთავაზებულია მიუთითებდეს ტოქსინებზე, რომლებიც გადაეცემა სხვა ორგანიზმის სხეულის ზედაპირზე თანმხლები ჭრილობის გარეშე.

ცალკეული ტოქსინების საკმაოდ არაფორმალური ტერმინოლოგია მათ აკავშირებს ანატომიურ მდებარეობასთან, სადაც მათი ეფექტი ყველაზე შესამჩნევია:

გენიტოტოქსინი, აზიანებს საშარდე ორგანოებს ან რეპროდუქციულ ორგანოებს

ჰემოტოქსინი, იწვევს სისხლის წითელი უჯრედების განადგურებას (ჰემოლიზი)

ფოტოტოქსინი, იწვევს სახიფათო ფოტომგრძნობელობას

ჰეპატოტოქსინები გავლენას ახდენენ ღვიძლზე

ნეიროტოქსინები გავლენას ახდენენ ნერვულ სისტემაზე

უფრო ფართო მასშტაბით, ტოქსინები შეიძლება კლასიფიცირდეს როგორც ეგზოტოქსინები, რომლებიც გამოიყოფა ორგანიზმის მიერ, ან ენდოტოქსინები, რომლებიც გამოიყოფა ძირითადად ბაქტერიების ლიზისის დროს.

იხ. ვიდეო- Что такое токсины и откуда они берутся? Мнение кардиолога

ტერმინი „ბიოტოქსინი“ ზოგჯერ გამოიყენება ბიოლოგიური წარმოშობის ცალსახად დასადასტურებლად, გარემოსდაცვითი ან ანთროპოგენური წარმოშობისგან განსხვავებით. ბიოტოქსინები შეიძლება კლასიფიცირდეს მათი მიწოდების მექანიზმის მიხედვით, როგორც შხამები (პასიური გადატანილი გადაყლაპვის, ინჰალაციის ან კანზე შეწოვის გზით), ტოქსუნგენები (აქტიურად გადაეცემა სამიზნის ზედაპირზე გადაფურთხით, შესხურებით ან ნაცხის საშუალებით) ან შხამებად (მიწოდება ჭრილობის მეშვეობით). წარმოიქმნება კბენით, ნაკბენით ან სხვა მსგავსი ქმედებით). ისინი ასევე შეიძლება კლასიფიცირდეს მათი წყაროს მიხედვით, როგორიცაა სოკოვანი ბიოტოქსინები, მიკრობული ტოქსინები, მცენარეული ბიოტოქსინები ან ცხოველური ბიოტოქსინები.

მიკროორგანიზმების მიერ წარმოებული ტოქსინები არის მნიშვნელოვანი ვირულენტობის განმსაზღვრელი, რომლებიც პასუხისმგებელნი არიან მიკრობული პათოგენურობაზე და/ან მასპინძლის იმუნური პასუხის აცილებაზე.

ბიოტოქსინები ძალიან განსხვავდება დანიშნულებითა და მექანიზმით და შეიძლება იყოს უაღრესად რთული (კონუსის ლოკოკინის შხამი შეიძლება შეიცავდეს 100-ზე მეტ უნიკალურ პეპტიდს, რომლებიც მიზნად ისახავს სპეციფიკურ ნერვულ არხებს ან რეცეპტორებს.

ბუნებაში ბიოტოქსინებს ორი ძირითადი ფუნქცია აქვთ:

მტაცებლობა, როგორიცაა ობობა, გველი, მორიელი, მედუზა და ვოსფსი

თავდაცვა, როგორც ფუტკარი, ჭიანჭველა, ტერმიტი, თაფლის ფუტკარი, ვოსპი, შხამიანი ბაყაყი და ტოქსინების გამომწვევი მცენარეები

შხამიანი ბაყაყის სახეობებში დასაცავად გამოყენებული ტოქსინები ასევე შეიძლება გამოყენებულ იქნას სამკურნალო მიზნებისთვის.

ბიოტოქსინების ზოგიერთი უფრო ცნობილი სახეობა მოიცავს:

ციანოტოქსინები, წარმოებული ციანობაქტერიების მიერ

დინოტოქსინები, წარმოებული დინოფლაგელატების მიერ

ნეკროტოქსინები იწვევს ნეკროზს (ანუ სიკვდილს) უჯრედებში, რომლებსაც ისინი ხვდებიან. ნეკროტოქსინები ვრცელდება სისხლძარღვში.  ადამიანებში კანი და კუნთოვანი ქსოვილები ყველაზე მგრძნობიარეა ნეკროტოქსინების მიმართ.

ყავისფერი თავშესაფარი ან "fiddle back" ობობა

ჭიანჭველა და გველგესლას უმეტესობა გამოიმუშავებს ფოსფოლიპაზას და სხვადასხვა ტრიფსინის მსგავს სერინის პროტეაზას.

პუფის დამტენი

ნეკროზული ფაშიტიტი (გამოწვეული "ხორცჭამია" ბაქტერიით Streptococcus pyogenes) - წარმოქმნის ფორების წარმომქმნელ ტოქსინს.

ნეიროტოქსინები პირველ რიგში გავლენას ახდენენ ცხოველების ნერვულ სისტემაზე. ნეიროტოქსინების ჯგუფი ძირითადად შედგება იონური არხის ტოქსინებისაგან, რომლებიც არღვევენ იონური არხის გამტარობას. ორგანიზმები, რომლებსაც აქვთ ნეიროტოქსინები, მოიცავს:

შავი ქვრივი ობობა.

მორიელების უმეტესობა

ყუთი მედუზა

ელაპიდური გველები

კონუსის ლოკოკინა

რვაფეხა ლურჯი რგოლებით

შხამიანი თევზი

ბაყაყები

პალითოას მარჯანი

სხვადასხვა სახის წყალმცენარეები, ციანობაქტერიები და დინოფლაგელატები

მიოტოქსინები არის მცირე, ძირითადი პეპტიდები, რომლებიც გვხვდება გველისა და ხვლიკის შხამებში, ისინი იწვევენ კუნთოვანი ქსოვილის დაზიანებას არაფერმენტული რეცეპტორებზე დაფუძნებული მექანიზმით. ორგანიზმები, რომლებსაც აქვთ მიოტოქსინები, მოიცავს:

ჭყლეტის გველები

მექსიკური მძივებიანი ხვლიკი

ციტოტოქსინები ტოქსიკურია ცალკეული უჯრედების დონეზე, ან არასპეციფიკური ფორმით ან მხოლოდ გარკვეული ტიპის ცოცხალ უჯრედებში:

რიცინი, აბუსალათინის ლობიოდან

აპიტოქსინი, თაფლის ფუტკრისგან

T-2 მიკოტოქსინი, გარკვეული ტოქსიკური სოკოდან

კარდიოტოქსინი III, ჩინური კობრისგან

ჰემოტოქსინი, გველგესლებისგან

იარაღი

ბევრი ცოცხალი ორგანიზმი იყენებს ტოქსინებს თავდასხმად ან თავდაცვითად. ცნობილია, რომ ტოქსინების შედარებით მცირე რაოდენობას აქვს პოტენციალი, გამოიწვიოს გავრცელებული ავადმყოფობა ან მსხვერპლი, მაგრამ ეს შეიძლება იყოს მიმზიდველი მათთვის, ვინც მათ ბოროტად გამოიყენებს რამდენიმე მიზეზის გამო. ისინი ხშირად იაფი და ადვილად ხელმისაწვდომია, ზოგიერთ შემთხვევაში კი შესაძლებელია მათი დახვეწა ლაბორატორიის გარეთ. ვინაიდან ბიოტოქსინები მოქმედებენ სწრაფად და ძალიან ტოქსიკურია დაბალი დოზებითაც კი, ისინი შეიძლება იყოს უფრო ეფექტური ვიდრე ქიმიური აგენტები. ამ ფაქტორებიდან გამომდინარე, სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია ბიოტოქსინით მოწამვლის კლინიკური სიმპტომების შესახებ ცნობიერების ამაღლება და ეფექტური საწინააღმდეგო ზომების შემუშავება, მათ შორის სწრაფი გამოკვლევა, რეაგირება და მკურნალობა.

გარემოსდაცვითი

აგრეთვე იხილეთ: გარემოს ტოქსიკოლოგია

ტერმინი „გარემოს ტოქსინი“ ზოგჯერ აშკარად შეიძლება შეიცავდეს სინთეზურ დამაბინძურებლებს, როგორიცაა სამრეწველო დამაბინძურებლები და სხვა ხელოვნურად წარმოებული ტოქსიკური ნივთიერებები. ვინაიდან ეს ეწინააღმდეგება ტერმინ „ტოქსინის“ უმეტეს ფორმალურ განმარტებებს, მნიშვნელოვანია დაადასტუროთ რას გულისხმობს მკვლევარი მიკრობიოლოგიური კონტექსტის მიღმა ტერმინის შეხვედრისას.

გარემოს ტოქსინები კვების ჯაჭვებიდან, რომლებიც შეიძლება საშიში იყოს ადამიანის ჯანმრთელობისთვის, მოიცავს:

პარალიზური მოლუსკების მოწამვლა (PSP)

ამნეზიური მოლუსკების მოწამვლა (ASP)

მოლუსკების დიარეით მოწამვლა (DSP)

მოლუსკების ნეიროტოქსიკური მოწამვლა (NSP)

Კვლევა

მედიცინის ბიბლიოთეკა (NLM) ინახავს ყოვლისმომცველ ტოქსიკოლოგიისა და გარემოს ჯანმრთელობის ვებსაიტს, რომელიც მოიცავს წვდომას ტოქსინებთან დაკავშირებულ რესურსებზე, რომლებიც წარმოებულია TEHIP-ის და სხვა სამთავრობო უწყებებისა და ორგანიზაციების მიერ.[41] ეს ვებ საიტი შეიცავს ბმულებს მონაცემთა ბაზებთან, ბიბლიოგრაფიებთან, გაკვეთილებთან და სხვა სამეცნიერო და მომხმარებელზე ორიენტირებულ რესურსებთან. TEHIP ასევე პასუხისმგებელია ტოქსიკოლოგიის მონაცემთა ქსელზე (TOXNET), ტოქსიკოლოგიისა და გარემოს ჯანმრთელობის მონაცემთა ბაზების ინტეგრირებულ სისტემაზე, რომელიც უფასოა ხელმისაწვდომი ინტერნეტში.

TOXMAP არის გეოგრაფიული საინფორმაციო სისტემა (GIS), რომელიც TOXNET-ის ნაწილია. TOXMAP იყენებს შეერთებული შტატების რუკებს, რათა დაეხმაროს მომხმარებლებს ვიზუალურად გამოიკვლიონ მონაცემები შეერთებული შტატების გარემოს დაცვის სააგენტოს (EPA) ტოქსინების გამოშვების ინვენტარისა და სუპერფონდის ძირითადი კვლევის პროგრამებიდან.

იხ. ვიდეო -  video - Avoid this Toxin in the Food Supply! with Chris Knobbe, MD

გთავაზობთ ორგანიზმის მავნე ტოქსინებისა და მარილებისგან განწმენდის ნცენარეული საშუალებებით რ საც დღესაც ხახლუს მედიცინაში იეყენებენ.

100 - 100 გრ. გვირილის ყვავილი, კრაზანას ყვავილინეგო, არყის ხის კვირტები, ჩაყარეტ ქილაში და თავდახურული  შეინახეთ.საღამოს გახსენიტ 1 ს.კ. ნარევს დაასხით 0,5ლ მდუღარე წყალი და 20 წთ გააჩერეთ. 1 ჩ.ჭ. ნაყენში გახსენით 1 ჩ. კ.  თაფლი და ძილის წინ დალიეთ, რის შემდეგ არაფერი ჭამოთ.

დილით დარჩენილი ნაყენი შეათბეთ წყლის ორთქლზე დაამატეთ ისევ 1 ჩ.კ. თაფლი და საუზმემდე 15 - 20 წთ ადრე დალიეთ. კურსი გააგრძელეთ სანამ არ დასრულდეება. პერიოდულად  შეგიძლიათ გაიმეოროთ ხოლმე.