ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет - 

                       საჭმლის მონელება

რთული ფიზიოლოგიური პროცესი, რომელიც უზრუნველყოფს საჭმლის მომნელებელ ტრაქტში მოხვედრილი საკვების ისეთ ფიზიკურ და ქიმიურ გარდაქმნებს, რომელთა შედეგადაც საკვებიდან გამოცალკევდება საყუათო ნივთიერებები, იშლება სახეობრივ სპეციფიკურობას მოკლებულ მარტივ, წყალში ხსნად ნივთიერებებად და გამზადდება სისხლსა და ლიმფაში შესაწოვად. საკვების ფიზიკური გარდაქმნა ნიშნავს მის დაქუცმაცებას, საჭმლის მომნელებელ წვენებთან შერევასა და წყალში გახსნას, ხოლო ქიმიური გარდაქმნა — საჭმლის მომნელებელი ტრაქტის სპეციალიზებულ უჯრედებში წარმოშობილი ჰიდროლიზური ფერმენტების — ჰიდროლაზების გავლენით საყუათო ნივთიერებების — ცილების, ცხიმებისა და ნახშირწყლების ეტაპურ გარდაქმნას, რომლის დროსაც მაღალმოლეკულური ნივთიერებები წყლის თანაობისას დაბალმოლეკულურ წყალში ხსნად ნივთიერებებად იშლება. ჰიდროლიზის შედეგად წარმოშობილი შედარებით მარტივი ნივთიერებები შეიწოვება და მათგან კვლავ მიიღება რთული ორგანული ნივთიერებანი ან მოიხმარება ენერგეტიკული მიზნებისათვის.

ცნობილია 3 ტიპის საჭმლის მონელება: უჯრედშიგა, უჯრედგარეთა (დისტანტური) და მემბრანული (უჯრედის ზედაპირთან). უჯრედშიგა მონელება ახასიათებს ყველა ერთუჯრედიან ორგანიზმს და ზოგიერთ მრავალუჯრედიან ცხოველს. უჯრედგარეთა მონელება მიმდინარეობს უჯრედგარეთა არეში — ჩვეულებრივ სპეციფიურ ღრუებში. ასეთ ორგანიზმებს ფერმენტის გამომმუშავებელი ზოგი ორგანო სადინრებით ჩადის. ამას უწოდებენ დისტანტურ მონელებას. არის აგრეთვე დისტანტური ღრუს გარეთ მონელება. მემბრანული მონელება იგივე უჯრედგარეთა მონელებაა, რომელიც ხდება არა ღრუში, არამედ უჯრედთა მემბრანების სტრუქტურებზე, მაღალორგანიზებული ცხოველების შემთხვევაში — ნაწლავის უჯრედების მიკროხაოების მემბრანების ზედაპირზე და წარმოადგენს საყუათო ნივთიერებათა ჰიდროლიზის შუალედ და საბოლოო ეტაპს.

საჭმლის მომნელებელი სისტემის ყოველი ფერმენტი ანუ, როგორც მათ უწოდებენ, ენზიმი გამოიყოფა საჭმლის მომნელებელი ტრაქტის კონკრეტულ ნაწილში და მუშაობს მხოლოდ განსაზღვრულ პირობებში: მჟავა, ტუტე ან ნეიტრალურ გარემოში. ყოველი ფერმენტი მოქმედებს მხოლოდ კონკრეტულ ნივთიერებაზე, რომელსაც ისე ერგება, როგორც გასაღები საკეტს. საჭმლის მომნელებელი ტრაქტი კომპლექსური ორგანოა, რომელსაც საჭმლის მონელება აკისრია.

იხ.ვიდეო - გაიცანით საჭმლის მომნელებელი სისტემა!

უჯრედგარე (შორეული) მონელება

ამ ტიპის მონელება ხასიათდება იმით, რომ სეკრეტორული უჯრედების მიერ სინთეზირებული ფერმენტები გამოიყოფა უჯრედგარე გარემოში, სადაც რეალიზდება მათი ჰიდროლიზური ეფექტი. ჰიდროლიზური ფერმენტების სეკრეცია უჯრედებიდან საჭმლის მომნელებელ ღრუში პირველად გამოჩნდა კოელენტერატებსა და კენტოფორებში. ანელიდებში, კიბოსნაირებში, მწერებში, ცეფალოპოდებში, ტუნიკებსა და აკორდებში (ლანცეტის გარდა) ჭარბობს უჯრედგარე მონელება. ის განსაკუთრებით განვითარებულია მაღალ ორგანიზებულ ცხოველებსა და ადამიანებში, რომლებშიც ის უზრუნველყოფს საკვები ნივთიერებების საწყის მონელებას. ამ ორგანიზმებში სეკრეტორული უჯრედები განლაგებულია საჭმლის მომნელებელი ღრუებიდან საკმარისად შორს, სადაც რეალიზებულია ჰიდროლაზების მოქმედება, ამიტომ უჯრედგარე მონელება განისაზღვრება, როგორც შორეული. შორეულ მონელებას, რომელიც ხდება სპეციალურ ღრუებში, მოიხსენიება, როგორც ღრუს.

უჯრედგარე მონელება დამახასიათებელია ყველა ჰეტეროტროფული ორგანიზმისთვის, რომლის უჯრედებსაც აქვთ უჯრედის კედელი - ბაქტერიები, არქეები, სოკოები, ხორციჭამია მცენარეები და ა.შ. მონელების ამ მეთოდით ფერმენტები გამოიყოფა გარე გარემოში ან ფიქსირდება გარე მემბრანაზე (გრამში). უარყოფითი ბაქტერიები) ან უჯრედის მემბრანაზე.კედელზე. საკვების მონელება ხდება უჯრედის გარეთ, შედეგად მიღებული მონომერები შეიწოვება უჯრედის მემბრანის გადამტანი ცილების დახმარებით.

ღრუს მონელება

ღრუს მონელება დამახასიათებელია კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის მქონე მრავალუჯრედიანი ცხოველებისთვის და ხდება ამ უკანასკნელის ღრუში.

კუჭ-ნაწლავის მონელება

ნაწლავის მონელება დამახასიათებელია ზოგიერთი ცხოველისთვის, რომლებსაც აქვთ ნაწლავი, მაგრამ შეჰყავთ საჭმლის მომნელებელი ფერმენტები მტაცებლის სხეულში, შემდეგ იწოვება ნახევრად მონელებული საკვები (ობობები და ცურვის ხოჭოს ლარვები ასეთი ცხოველების ცნობილი მაგალითებია).

მემბრანული (პარიეტალური) მონელება

ხერხემლიანებში და ზოგიერთ სხვა ცხოველში ხერხემლიანებში და ზოგიერთ სხვა ცხოველში ხდება პარიეტალური მონელება ლორწოს ფენაში წვრილი ნაწლავის მიკროვილებს შორის და უშუალოდ მათ ზედაპირზე (გლიკოკალიქსში).

იხ.ვიდეო - ПИЩЕВАРИТЕЛЬНАЯ СИСТЕМА человека, ферменты / ПИЩЕВАРЕНИЕ человека

შიდა მონელება

უჯრედშიდა მონელება არის პროცესი, რომელიც მჭიდროდ არის დაკავშირებული ენდოციტოზთან და დამახასიათებელია მხოლოდ ევკარიოტების იმ ჯგუფებისთვის, რომლებსაც არ აქვთ უჯრედის კედელი (ზოგიერთი პროტისტი და ცხოველთა უმეტესობა). ფილოგენეტიკურად, საჭმლის მონელების ეს ტიპი ყველაზე უძველესია, რადგან გავრცელებულია უმარტივეს და პრიმიტიულ მრავალუჯრედულ ორგანიზმებში, ხშირად ბრტყელ ჭიებში. არსებობს უჯრედშიდა მონელების ორი ტიპი. პირველი ასოცირდება უჯრედის მემბრანებში მცირე მოლეკულების ტრანსპორტირებასთან და ციტოზოლის ფერმენტების შემდგომ მონელებასთან. უჯრედშიდა მონელება ასევე შეიძლება მოხდეს სპეციალიზებულ უჯრედშიდა ღრუებში - საჭმლის მომნელებელი ვაკუოლები, რომლებიც მუდმივად არის ან წარმოიქმნება ფაგოციტოზის და პინოციტოზის დროს და ქრება მოპოვებული საკვების დაყოფის დასრულების შემდეგ. უჯრედშიდა მონელების ეს მეორე ტიპი უმეტეს შემთხვევაში ასოცირდება ლიზოსომების მონაწილეობასთან, რომლებიც შეიცავს სხვადასხვა ჰიდროლიზური ფერმენტების ფართო სპექტრს ოპტიმალური pH 3.5-5.5, მიუხედავად იმისა, თუ რომელ ორგანიზმს მიეკუთვნება ისინი. ლიზოსომების ფერმენტები მნიშვნელოვნად განსხვავდება უჯრედგარე მონელებაში მონაწილე ფერმენტებისგან.

საკვების ნაწილაკები ან საკვები ხსნარები პერიუჯრედულ გარემოში იწვევენ პლაზმური მემბრანის ინვაგინაციებს, რომლებიც შემდეგ იჭრება და იძირება ციტოპლაზმაში, ქმნიან პინო- და ფაგოციტურ ვაკუოლებს. ამ უკანასკნელთან შეერთებისას ლიზოსომები ქმნიან ეგრეთ წოდებულ ფაგოზომებს, სადაც ხდება ფერმენტების შეხება შესაბამის სუბსტრატებთან. ამ შემთხვევაში ხდება უჯრედშიდა ექსტრაპლაზმური მონელება, რომლის ფიზიკოქიმიური კანონები არ განსხვავდება ან ცოტათი განსხვავდება მუცლის მონელების კანონებისგან. ამრიგად, მეორე ტიპის უჯრედშიდა მონელება შეიძლება დახასიათდეს როგორც მიკროკავიტარული. ვინაიდან ლიზოსომებისა და ვაკუოლების მემბრანის შიდა ზედაპირი შეიცავს სხვადასხვა ჰიდროლიზურ ფერმენტებს, მიკროკავიტარული ჰიდროლიზი შეიძლება დაემატოს მემბრანული ჰიდროლიზით. შედეგად მიღებული ჰიდროლიზის პროდუქტები შეიწოვება ფაგოსომის მემბრანის მეშვეობით. საჭმლის მომნელებელი ციკლის დასრულების შემდეგ ფაგოსომების ნარჩენები უჯრედიდან ეგზოციტოზის გამო გამოიდევნება. ლიზოსომები ასევე მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ უჯრედის საკუთარი სტრუქტურების დაშლაში, რომლებიც საკვებ მასალად გამოიყენება ამ უჯრედის მიერ ან მის გარეთ.

იხ.ვიდეო - How your digestive system works - Emma Bryce

როგორ გავაუმჯობესოთ საჭმლის მონელების პროცესი - ერთიდაიგივე საკვები, როგორიც დელეკატესი არუნდა იყოს ერთდროულად შეიძლება სასარგებლოც იყოს და საზიანოც.და უზომოდ არ უნდა ჭამოთ.