ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                   ფოსფოლიპიდები

ფოსფოლიპიდები

ფოსფატიდები — რთული ლიპიდები, რომელთა მოლეკულა ფოსფორმჟავას ნაშთს შეიცავს. ფოსფოლიპიდები შეიცავენ აგრეთვე გლიცერინს ან ამინოსპირტ სფინგოზინს, ცხიმოვან მჟავებს, ალდეპიდებსა და აზოტოვან ნაერთებს — ქოლინს, ეთანოლამინს, სერინს. ფოსფოლიპიდებს მიეკუთვნება გლიცეროფოსფატიდები [ფოსფატიდილექოლინი (მაგ. ლეციტინი), ფოსფატიდილეთანოლამინი, ფოსფატიდილსერინი, ფოსფატიდილინოზიტი, კარდიოლიპინი] და ფოსფოსფინგოლიპიდები — სფინგომიელინები. ყოველი ეს კლასი მოიცავს მრავალ ერთიპოვან მოლეკულას, რომლებიც შეიცავენ სხვადასხვა ცხიმოვან მჟავებსა და ალდეპიდებს. ფოსფოლიპიდები ფართოდაა გავრცელებული როგორც ცხოველურ ისე მცენარეულ ორგანიზმებში, აგრეთვე მიკრობებში. კერძოდ, ისინი შედიან უჯრედის მემბრანების შედგენილობაში და განაპირობებენ ამ უკანასკნელთა აღნაგობას, აგრეთვე განვლადობას, მათზე განლაგებული ფერმენტების აქტივობას. ფოსფოლიპიდები ცილებთან წარმოქმნიან ლიპოპტოტეიდებს. სხვადასხვა ტიპის ბიოლოგიური მემბრანების ფოსფოლიპიდები განსხვავებულია. ფოსფოლიპიდების შედგენილობა ზოგიერთ ორგანოში იცვლება სიბერისას და ორგანოების ზოგიერთი პათოლოგიური მდგომარეობისას (ათეროსკლეროზი ავთვისებიანი ახალწარმონაქმნები). გარდა ფოსფოლიპიდებისა, ცნობილია აგრეთვე ფოსფონოლიპიდები, რომლებშიც ფოსფორის ატომი კოვალენტურად არის დაკავშირებული აზოტოვან ფუძესთან. ასეთი ნაერთები ნაპოვნია ზოგიერთ მოლუსკსა და ბაქტერიაში.

იხ. ვიდეო - პლაზმური მემბრანა, ფოსფოლიპიდი, ენდოციტოზი, ეგზოციტოზი

ამ ვიდეოში მოკლედ გადმოცემულია მემბრანის, ფოსფოლიპიდის, ენდოციტოზისა და ეგზოციტოზის არსი. მემბრანა აგებულია მოლეკულისაგან, რომელსაც ეწოდება ფოსფოლიპიდი. ფოსფოლიპიდი შედგება ორი ნაწილისაგან თავისაგან და კუდისაგან. თავი შეიცავს ფოსფორის მოლეკულას, ხოლო კუდი - ლიპიდის, ანუ ცხიმის მოლეკულას. სწორედ აქედან მომდინარეობს ამ მოლეკულის სახელწოდებაც ("ფოსფო'ლიპიდი"). 

- არსებობს ერთმემბრანიანი, ორმემბრანიანი და უმემბრანო ორგანელები. ერთმემბრანიან ორგანელებს მიეკუთვნება ლიზოსომა ვაკუოლი, გოლჯის აპარატი, და ენდოპლაზმური ბადე. ორმემბრანიან ორგანელებს მიეკუთვნება მიტოქონდრია, პლასტიდი, ასევე უჯრედის ბირთვი. უმემბრანო ორგანელებს მიეკუთვნება რიბოსომა. 

► ვიდეოების ნაკრები "ბიოლოგია გამოცდებისთვის" იქმნება იმ მიზნით, რომ დაეხმაროს მოსწავლეებსა და აბიტურიენტებს საატესტატო და ერთიანი ეროვნული გამოცდების წარმატებით ჩაბარებაში.

ფოსფოლიპიდები რთული ლიპიდებია, რომლებიც შეიცავს ცხიმოვან მჟავებს, ფოსფორის მჟავას და ატომების დამატებით ჯგუფს, ხშირ შემთხვევაში შეიცავს აზოტს. ისინი გვხვდება ყველა ცოცხალ უჯრედში. შეიცავს ნერვულ ქსოვილს, მონაწილეობს ცხიმების, ცხიმოვანი მჟავების და ქოლესტერინის მიწოდებაში.

ფოსფოლიპიდები ყველა უჯრედის მემბრანის ნაწილია. პლაზმასა და ერითროციტებს შორის ხდება ფოსფოლიპიდების გაცვლა, რომლებიც გადამწყვეტ როლს თამაშობენ არაპოლარული ლიპიდების ხსნად მდგომარეობაში შენარჩუნებაში. ფოსფოლიპიდების ყველაზე გავრცელებული ჯგუფია ფოსფოგლიცერიდები. ფოსფოლიპიდებში ასევე შედის ფოსფოსფინგოლიპიდები და ფოსფოინოზიტიდები.

იხ. ვიდეო - What are phospholipids

ფოსფოლიპიდები ამფიფილური ნივთიერებებია. ისინი შედგება პოლარული "თავისგან", რომელიც მოიცავს გლიცეროლს ან სხვა პოლიჰიდრულ ალკოჰოლს, უარყოფითად დამუხტულ ფოსფორმჟავას ნარჩენს და ხშირად დადებითად დამუხტულ ატომთა ჯგუფს და ცხიმოვანი მჟავების ნარჩენების ორ არაპოლარულ "კუდს". ფოსფოლიპიდების მთავარი თვისება ის არის, რომ მათი „თავი“ ჰიდროფილურია, ხოლო „კუდები“ ჰიდროფობიური. ეს შესაძლებელს ხდის ორ ფენის, ფოსფოლიპიდური მოლეკულების ორმაგი ფენის ფორმირებას წყლის სვეტში ყოფნისას, სადაც ჰიდროფილური თავები კონტაქტშია წყალთან ორივე მხრიდან, ხოლო ჰიდროფობიური კუდები იმალება ორ შრის შიგნით და ამგვარად დაცულია კონტაქტისგან. წყალი.

ეს განსაზღვრავს ფოსფოლიპიდების ფიზიკურ და ქიმიურ თვისებებს, როგორიცაა ლიპოსომების და ბიოლოგიური მემბრანების (ლიპიდური ორშრე) წარმოქმნის უნარი. პოლარული „თავის“ ქიმიური სტრუქტურა განსაზღვრავს ფოსფოლიპიდის მთლიან ელექტრულ მუხტს და იონურ მდგომარეობას. „კუდები“ კონტაქტშია ლიპიდურ გარემოსთან, „თავები“ კი წყლის გარემოსთან, ვინაიდან არაპოლარული ცხიმოვანი კუდები წყალთან კონტაქტში ვერ შედიან.

იხ. ვიდეო - ფოსფოლიპიდები და პროსტაგლანდინები

უჯრედის მემბრანების მთავარი ლიპიდური კომპონენტი. ისინი თან ახლავს ცხიმებს საკვებში და ემსახურებიან ადამიანის სიცოცხლისთვის აუცილებელი ფოსფორის მჟავის წყაროს.

ფოსფოლიპიდები უჯრედის მემბრანების მნიშვნელოვანი ნაწილია. ისინი უზრუნველყოფენ უჯრედის მემბრანების და უჯრედული ორგანელების თხევად და პლასტიკურ თვისებებს, ხოლო ქოლესტერინი უზრუნველყოფს მემბრანების სიმყარესა და სტაბილურობას. ორივე ფოსფოლიპიდები და ქოლესტერინი ხშირად უჯრედული მემბრანების ლიპოპროტეინების ნაწილია, მაგრამ ასევე იმყოფებიან მემბრანებში თავისუფალ, არაპროტეინებთან შეკავშირებულ მდგომარეობაში. ქოლესტერინი/ფოსფოლიპიდების თანაფარდობა ძირითადად განსაზღვრავს უჯრედის მემბრანის სითხეს ან სიმტკიცეს.

ფოსფოლიპიდები მონაწილეობენ ცხიმების, ცხიმოვანი მჟავების და ქოლესტერინის ტრანსპორტირებაში. პლაზმასა და ერითროციტებს შორის ხდება ფოსფოლიპიდების გაცვლა, რომლებიც გადამწყვეტ როლს თამაშობენ არაპოლარული ლიპიდების ხსნად მდგომარეობაში შენარჩუნებაში. ქოლესტერინიზე მეტად ჰიდროფილურია, მოლეკულაში ფოსფორის მჟავას ნარჩენების არსებობის გამო, ფოსფოლიპიდები წარმოადგენენ ერთგვარ „გამხსნელებს“ ქოლესტერინისა და სხვა უაღრესად ჰიდროფობიური ნაერთებისთვის. ქოლესტერინის/ფოსფოლიპიდების თანაფარდობა პლაზმის ლიპოპროტეინების შემადგენლობაში, ლიპოპროტეინების მოლეკულურ წონასთან ერთად (HDL, LDL ან VLDL), განსაზღვრავს ქოლესტერინის ხსნადობის ხარისხს და მის ათეროგენულ თვისებებს. ნაღვლის შემადგენლობაში ქოლესტერინი/ფოსფოლიპიდების თანაფარდობა წინასწარ განსაზღვრავს ნაღვლის ლითოგენურობის ხარისხს - ქოლესტერინის ნაღვლის კენჭების პროლაფსისადმი მიდრეკილების ხარისხს.

ფოსფოლიპიდები ანელებენ კოლაგენის სინთეზს და ზრდის კოლაგენაზას აქტივობას (ფერმენტი, რომელიც ანადგურებს კოლაგენს).

ფოსფოლიპიდური წარმოებულები ინოზიტოლ-1,4,5-ტრიფოსფატი და დიაცილგლიცეროლი არის ყველაზე მნიშვნელოვანი უჯრედშიდა მეორე მესინჯერები.

იხ. ვიდეო - фосфолипиды и фагоцитоз