ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                      ედუარდ ჰარტმანი

ედუარდ ჰარტმანი

ი (გერმ. Karl Robert Eduard von Hartmann) (დ. 23 თებერვალი, 1842, ბერლინი ― გ. 5 ივნისი, 1906, გროსლიხტერფელდე) — გერმანელი ფილოსოფოს-იდეალისტი, ირაციონალისტი. მთავარ შრომაში "არაცნობიერის ფილოსოფია" (1869) ამტკიცებს, რომ პირველადია არაცნობიერი სულიერი საწყისი, რომელიც მთელი სინამდვილის ერთიანობას განსაზღვრავს, ხოლო სამყაროში მიმდინარე აღმავლითი პროცესები განსაზღვრულია არაცნობიერი საწყისით, ნებით. ამ თვალსაზრისის საფუძველზე უარყოფილია მატერიალიზმი და დიალექტიკა. ა. შოპენჰაუერის პესიმიზმის გავლენით ჰარტმანი ეთიკაში უარყოფდა ბედნიერების როგორც მიწიერ, ისე რელიგიურ გაგებას, აგრეთვე ბედნიერების, სიკეთის განხორციელებისაგან მიმართულ სოციალურ პროცესს. ევოლუციის საბოლოო შედეგი, მისი აზრით, სამყაროს აუცილებელი მოსპობაა, რადგან, როდესაც არაცნობიერი ამაღლდება ცნობიერების დროზე და თავისი შექმნილის შემეცნებას დაიწყება, მას შეაფასებს როგორც უმიზნო, უგონოსა და მოსპობის ღირსს.

იხ. ვიდეო - Гартман, Эдуард фон

არაცნობიერის ფილოსოფიის ამოსავალი წერტილი არის არტურ შოპენჰაუერის შეხედულება ნებაზე, როგორც ყველა არსების ჭეშმარიტ არსსა და მთელი სამყაროს მეტაფიზიკურ საფუძველზე. შოპენჰაუერი, რომელიც თავისი მთავარი ნაწარმოების სათაურში ანდერძს უკავშირებდა იდეას (Welt als Wille und Vorstellung), ფაქტობრივად მხოლოდ ნებას (ყოფნის რეალურ-პრაქტიკულ ელემენტს) დამოუკიდებელ და ორიგინალურ არსად მიიჩნევდა, ხოლო იდეა ( ინტელექტუალური ელემენტი) აღიარებულია ნების მხოლოდ დაქვემდებარებულ და მეორეხარისხოვან პროდუქტად, მისი გაგება, ერთი მხრივ, იდეალისტურად (კანტის გაგებით), როგორც სუბიექტური ფენომენი სივრცის, დროისა და მიზეზობრიობის აპრიორული ფორმების გამო და მეორე მხრივ, მატერიალისტურად, როგორც ორგანიზმის ფიზიოლოგიური ფუნქციების გამო, ან როგორც „ტვინის ფენომენი“ (Gehirnphänomen).

ასეთი „ნების პრიმატის“ წინააღმდეგ ჰარტმანი მტკიცედ მიუთითებს წარმომადგენლობის თანაბრად პირველყოფილ მნიშვნელობაზე. ”ყოველ სურვილში, - ამბობს ის, - არის სურვილი - ფაქტობრივად, გარკვეული აწმყო მდგომარეობის სხვაში გადასვლა. რეალური მდგომარეობა ყოველ ჯერზე მოცემულია, იქნება ეს მხოლოდ მშვიდობა; მაგრამ მარტო ამჟამინდელ მდგომარეობაში, ნებისყოფა ვერასოდეს შეიძლებოდა შეკავებულიყო, თუ არ არსებობდა რაღაცის იდეალური შესაძლებლობა მაინც. ასეთი სურვილიც კი, რომელიც ცდილობს გააგრძელოს დღევანდელი მდგომარეობა, შესაძლებელია მხოლოდ ამ მდგომარეობის შეწყვეტის წარმოდგენით, შესაბამისად, ორმაგი უარყოფით. მაშასადამე, ეჭვგარეშეა, რომ ნებაყოფლობით უპირველეს ყოვლისა აუცილებელია ორი პირობა, რომელთაგან ერთი არის დღევანდელი მდგომარეობა, როგორც ამოსავალი წერტილი; მეორე, როგორც სურვილის მიზანი, არ შეიძლება იყოს აწმყო მდგომარეობა, მაგრამ არის რაღაც მომავალი, რომლის არსებობაც სასურველია. მაგრამ რადგან ეს მომავალი მდგომარეობა, როგორც ასეთი, ნამდვილად არ შეიძლება იყოს ნებაყოფლობით აწმყო აქტში, მაგრამ ამასობაში ის როგორღაც უნდა იყოს მასში, რადგან ამის გარეშე თვით ნებისყოფა შეუძლებელია, ის აუცილებლად უნდა შეიცავდეს მასში იდეალურად, ე.ი. წარმომადგენლობა. მაგრამ ზუსტად ისევე, აწმყო მდგომარეობა შეიძლება გახდეს ნებაყოფლობითი საწყისი წერტილი მხოლოდ იმდენად, რამდენადაც იგი შედის წარმოდგენაში (მომავლისგან გამორჩეული). მაშასადამე, არ არსებობს ნება წარმომადგენლობის გარეშე, როგორც არისტოტელე უკვე ამბობს: სინამდვილეში, არსებობს მხოლოდ წარმომადგენლობითი ნება.

მაგრამ არსებობს ის როგორც უნივერსალური პრინციპი თუ მეტაფიზიკური არსი? პირდაპირ, ნება და წარმოდგენა მოცემულია მხოლოდ როგორც ცალკეული არსებების ინდივიდუალური ცნობიერების ფენომენები, რომლებიც მრავალმხრივ არის განპირობებული მათი ორგანიზებითა და გარე გარემოს გავლენით. მიუხედავად ამისა, მეცნიერული გამოცდილების სფეროში შეგვიძლია ვიპოვოთ მონაცემები სულიერი პრინციპის დამოუკიდებელ, პირველადი არსებობაზე. თუ ჩვენს სამყაროში არის ისეთი ფენომენები, რომლებიც სრულიად აუხსნელია მხოლოდ მატერიალური თუ მექანიკური მიზეზების გამო, შესაძლებელია მხოლოდ როგორც სულიერი პრინციპის, ანუ გამომსახველი ნების მოქმედება, და თუ, მეორე მხრივ, დარწმუნებულია, რომ არა. ინდივიდუალური ცნობიერი ნება და წარმოდგენა (ანუ ცალკეული ინდივიდების ნება და წარმოდგენა), მაშინ აუცილებელია ამ ფენომენების აღიარება, როგორც ზოგიერთი უნივერსალური წარმომადგენლობითი ნების მოქმედებები, რომლებიც მდებარეობს ინდივიდუალური ცნობიერების საზღვრებს გარეთ, რომელსაც ჰარტმანი უწოდებს არაცნობიერს (das Unbewusste). ) (მაგრამ გრძნობს, რომ ასეთი წმინდა ნეგატიური ან დეფექტური აღნიშვნა არადამაკმაყოფილებელია (რომელიც ისევე შეიძლება გამოიყენებოდეს ქვაზე ან ხის ნაჭერზე, როგორც სამყაროს აბსოლუტურ დასაწყისზე), ჰარტმანი მისი შემდგომ გამოცემებში. წიგნი საშუალებას იძლევა მისი ჩანაცვლება ტერმინით ზეცნობიერი (das Ueberbewusste)). მართლაც, გადასვლის (თავისი წიგნის პირველ ნაწილში) გამოცდილების სხვადასხვა სფეროს, როგორც შიდა, ისე გარეგანი, ჰარტმანი პოულობს მათში ფენომენების ძირითად ჯგუფს, რომლებიც შეიძლება აიხსნას მხოლოდ მეტაფიზიკური სულიერი პრინციპის მოქმედებით; უდავო ფაქტობრივი მონაცემების საფუძველზე ბუნების ისტორიის ინდუქციური მეთოდით ცდილობს დაამტკიცოს ნებისა და წარმოდგენის ამ არაცნობიერი თუ ზეცნობიერი პირველადი სუბიექტის სინამდვილე.

ჰარტმანი გამოხატავს თავისი ემპირიული კვლევის შედეგებს შემდეგ წინადადებებში:

„არაცნობიერი“ აყალიბებს და ინარჩუნებს ორგანიზმს, ასწორებს მის შინაგან და გარეგნულ დაზიანებას, მიზანმიმართულად წარმართავს მის მოძრაობებს და განაპირობებს მის გამოყენებას ცნობიერი ნებისათვის;

„არაცნობიერი“ ყოველ არსებას ინსტინქტში აძლევს იმას, რაც მას სჭირდება მისი შესანარჩუნებლად და რისთვისაც მისი ცნობიერი აზროვნება არ არის საკმარისი, მაგალითად, ადამიანისთვის - ინსტინქტები სენსორული აღქმის გასაგებად, ენისა და საზოგადოების ჩამოყალიბებისთვის და მრავალი სხვა. . სხვები;

„არაცნობიერი“ ინარჩუნებს მშობიარობას სექსუალური ლტოლვისა და დედობრივი სიყვარულის მეშვეობით, აკეთილშობილებს მათ სექსუალურ სიყვარულში არჩევანის გზით და წარმართავს კაცობრიობას ისტორიაში სტაბილურად მისი შესაძლო სრულყოფის მიზნისკენ;

„არაცნობიერი“ ხშირად ხელმძღვანელობს ადამიანურ ქმედებებს გრძნობებითა და წინათგრძნობებით, სადაც მათ სრული ცნობიერი აზროვნება ვერ დაეხმარებოდა;

„არაცნობიერი“ თავისი წინადადებებით, როგორც მცირე, ისე დიდში, ხელს უწყობს აზროვნების ცნობიერ პროცესს.

იხ. ვიდეო -Karl Robert Eduard von Hartmann - Everything Philosophers