ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                  ჟან ლერონ დ’ალამბერი

(ფრანგ. Jean Le Rond d'Alembert; დ. 16 ნოემბერი, 1717, პარიზი ― გ. 29 ოქტომბერი, 1783, პარიზი) — ფრანგი მათემატიკოსი და ფილოსოფოსი, ენციკლოპედისტი, პარიზის (1754) და მრავალი სხვა მეცნიერებათა აკადემიის წევრი.

1751–1757 წლებში დენი დიდროსთან ერთად მუშაობდა „მეცნიერებათა, ხელოვნებათა და ხელობათა ენციკლოპედიის“ შექმნაზე. დ’ალამბერმა პირველმა ჩამოაყალიბა (1743) ნებისმიერი მატერიალური სისტემის მოძრაობის დიფერენციალური განტოლებათა შედგენის ზოგადი წესები, რითაც დინამიკური ამოცანები სტატიკურ ამოცანებზე დაიყვანა (დ’ალამბერის პრინციპი). დიფერენციალურ განტოლებათა თეორიაში მისმა და შემდგომ ლეონარდ ეილერისა და დანიელ ბერნულის თეორიებმა საფუძველი ჩაუყარეს მათემატიკურ ფიზიკას. დ’ალამბერისა და ლეონარდ ეილერის შრომებში გვხვდება განტოლებები, რომლებიც ამჟამად კოში–რიმანის განტოლებების სახელს ატარებს. მწკრივთა თეორიაში კარგად არის ცნობილი მწკრივის კრებადობის დ’ალამბერის პირობა. ალგებრაში მას ეკუთვნის ალგებრის ძირითადი თეორემის პირველი (არა სავსებით მკაცრი) დამტკიცება. დ’ალამბერმა დაამკვიდრა პლანეტების მოძრაობის შეშფოთების თეორია.

დ’ალამბერმა ფრანგული ენციკლოპედიისათვის დაწერილ შესავალ წერილში „ნარკვევი მეცნიერებათა წარმოშობასა და განვითარებაზე“ (1751) მეცნიერებათა კლასიფიკაციასთან ერთად, ფრენსის ბეკონის გავლენით, მოგვცა შემეცნების ისტორიული განვითარების ძირითადი ასპექტების მეცნიერული ანალიზი. საყურადღებოა მისი „ფილოსოფიის ელემენტები“ (1759), სადაც ჯონ ლოკის ფილოსოფიური სენსუალიზმის მიმდევარი ჩანს. სკეპტიციზმით იყო გამსჭვალული დ’ალამბერის დეისტური შეხედულებანი, იგი გამოდიოდა ღმერთის არსებობის ანტიკლერიკალური კრიტიკით და, ამასთანავე, თავისებურ სუბსტანციად მიაჩნდა იგი, რის გამოც თანმიმდევრული ათეიზმის დონემდე ვერ ამაღლდა. დეისტური ფილოსოფიური სენსუალიზმისათვის დამახასიათებელი იყო არამატერიალური ტენდენციები, რომელთა კრიტიკა ჯერ კიდევ დენი დიდროს ეკუთვნის ნაშრომში „დ’ალამბერისა და დიდროს საუბარი“ (1769). საყურადღებო გამოკვლევები ჰქონდა დ’ალამბერს მუსიკის თეორიაში და ესთეტიკაში.

                                                                  

დ'ალბერტის ქანდაკება ლუვრში

სამეცნიერო მიღწევები - მათტიკა - ცნობილი "ენციკლოპედიის" პირველ ტომებში დ'ალბერტმა მოათავსა მნიშვნელოვანი სტატიები: "დიფერენციები", "განტოლებები", "დინამიკა" და "გეომეტრია", სადაც მან დეტალურად აღწერა თავისი თვალსაზრისი მეცნიერების აქტუალურ პრობლემებზე.

დ'ალმბერი ცდილობდა დაესაბუთებინა უსასრულო კალკულუსი ლიმიტების თეორიის გამოყენებით, რომელიც ახლოს იყო "ანალიზის მეტაფიზიკის" ნიუტონისეულ გაგებასთან. მან ერთ მნიშვნელობას მეორის ზღვარი უწოდა, თუ მეორე, რომელიც უახლოვდება პირველს, განსხვავდება მისგან რომელიმე მოცემულ მნიშვნელობაზე ნაკლებით. ”განტოლებათა დიფერენციაცია უბრალოდ გულისხმობს განტოლებაში შემავალი ორი ცვლადის სასრული განსხვავებების შეფარდების ზღვრების პოვნას” - ეს ფრაზა ასევე შეიძლება იყოს თანამედროვე სახელმძღვანელოში. მან ანალიზიდან გამორიცხა ფაქტობრივი უსასრულობის ცნება, ნებადართულია მხოლოდ სიმოკლეობისთვის.

მისი მიდგომის პერსპექტივები გარკვეულწილად შემცირდა იმით, რომ რატომღაც მას ესმოდა ლიმიტის სურვილი, როგორც ერთფეროვანი (როგორც ჩანს, ასე რომ {\displaystyle \Delta x\neq 0}\Delta x\neq 0) და d' ალემბერმა არ მისცა საზღვრების გასაგები თეორია, შემოიფარგლა თეორემებით ლიმიტის უნიკალურობისა და პროდუქტის ლიმიტის შესახებ. მათემატიკოსთა უმეტესობა (მათ შორის ლაზარ კარნო) აპროტესტებდა საზღვრების თეორიას, რადგან, მათი აზრით, ის აწესებდა არასაჭირო შეზღუდვებს - უსასრულოდ თვლიდა არა თავისთავად, არამედ ყოველთვის ერთმანეთთან მიმართებაში და ეს შეუძლებელი იყო, ლაიბნიცის სტილში, თავისუფლად გამოიყენოს დიფერენციალთა ალგებრა. და მაინც, დ'ალმბერის მიდგომა დასაბუთების ანალიზისადმი საბოლოოდ გაიმარჯვა, თუმცა მხოლოდ მე-19 საუკუნეში.

სერიების თეორიაში მის სახელს ატარებს ფართოდ გამოყენებული საკმარისი ტესტი კონვერგენციისთვის.

დ'ალმბერის მთავარი მათემატიკური კვლევა ეხება დიფერენციალური განტოლებების თეორიას, სადაც მან მისცა მეთოდი მეორე რიგის ნაწილობრივი დიფერენციალური განტოლების ამოხსნისთვის, რომელიც აღწერს სიმის განივი ვიბრაციას (ტალღის განტოლება). დ'ალმბერმა ამოხსნა წარმოადგინა, როგორც ორი თვითნებური ფუნქციის ჯამი და ე.წ. სასაზღვრო პირობებმა შეძლო ერთი მათგანის გამოხატვა მეორის თვალსაზრისით. დ'ალმბერის ეს ნაშრომები, ისევე როგორც ლ. ეილერისა და დ. ბერნულის შემდგომი შრომები დაედო საფუძვლად მათემატიკური ფიზიკას.

1752 წელს, ნაწილობრივი დიფერენციალური განტოლების ამოხსნისას ელიფსური ტიპის ნაწილობრივი წარმოებულებით (სხეულის ირგვლივ ნაკადის მოდელი), რომელიც გვხვდება ჰიდროდინამიკაში, დ'ალბერტმა პირველად გამოიყენა რთული ცვლადის ფუნქციები. დ'ალბერტში (და ამავე დროს ლ. ეილერში) არის განტოლებები, რომლებიც აკავშირებენ ანალიტიკური ფუნქციის რეალურ და წარმოსახვით ნაწილებს, რომლებიც მოგვიანებით ცნობილი გახდა, როგორც კოში-რიმანის პირობები, თუმცა სამართლიანად მათ უნდა ეწოდოს. დ'ალმბერ-ეილერის პირობები. მოგვიანებით, იგივე მეთოდები იქნა გამოყენებული პოტენციალის თეორიაში. ამ მომენტიდან იწყება რთული რაოდენობების ფართო და ნაყოფიერი გამოყენება ჰიდროდინამიკაში.

დ'ალმბერს ასევე აქვს მნიშვნელოვანი შედეგები ჩვეულებრივი დიფერენციალური განტოლებების თეორიაში მუდმივი კოეფიციენტებით და 1-ლი და მე-2 რიგის ასეთი განტოლებების სისტემებით.

დ'ალბერტმა მოიყვანა ალგებრის ფუნდამენტური თეორემის პირველი (არა მთლად მკაცრი) მტკიცებულება. საფრანგეთში მას დ'ალმბერ-გაუსის თეორემას უწოდებენ.

იხ. ვიდეო - Часть 9.Глава 19.ПРОСВЕЩЕНИЕ ВО ФРАНЦИИ. 2.Д'Аламбер и философия как "наука о фактах"

ფიზიკა, მექანიკა და სხვა სამუშაოები - ჩვენ უკვე ავღნიშნეთ მის მიერ აღმოჩენილი დ'ალმბერის პრინციპი, რომელიც მიუთითებდა, თუ როგორ უნდა აეგოთ არათავისუფალი სისტემების მოძრაობის მათემატიკური მოდელი.

დ'ალბერტმა ასევე დიდი წვლილი შეიტანა ციურ მექანიკაში. მან დაასაბუთა პლანეტების აშლილობის თეორია და პირველი იყო, ვინც მკაცრად ახსნა ბუნიობისა და ნუტაციის მოლოდინის თეორია.

ფრენსის ბეკონის სისტემაზე დაყრდნობით, დ'ალბერტმა მოახდინა მეცნიერებების კლასიფიკაცია, რაც საფუძველი ჩაუყარა თანამედროვე კონცეფციას "ჰუმანიტარული მეცნიერებები".

დ’ალმბერს ეკუთვნის აგრეთვე ნაშრომები მუსიკალური თეორიისა და მუსიკალური ესთეტიკის შესახებ: ტრაქტატი „მუსიკის თავისუფლების შესახებ“, რომელშიც შეჯამებულია ე.წ. ბუფონური ომები - ბრძოლები საოპერო ხელოვნების საკითხების ირგვლივ და ა.შ.

ფილოსოფია - ფილოსოფიური ნაშრომებიდან ყველაზე მნიშვნელოვანია შესავალი სტატია "ენციკლოპედიაში", "ნარკვევი მეცნიერებათა წარმოშობისა და განვითარების შესახებ" (1751, რუსული თარგმანი წიგნში "პოზიტივიზმის წინაპრები", 1910 წ.), რომელშიც არის კლასიფიკაცია. მოცემულია მეცნიერებები და „ფილოსოფიის ელემენტები“ (1759).

ცოდნის თეორიაში, ჯ. ლოკის შემდეგ, დ'ალმბერი ემორჩილებოდა სენსაციონალიზმს. ძირითადი ფილოსოფიური საკითხების გადაწყვეტისას დ'ალმბერი მიდრეკილი იყო სკეპტიციზმისკენ, რადგან შეუძლებლად თვლიდა რაიმეს სანდო მტკიცებას ღმერთზე, მატერიასთან მის ურთიერთქმედებაზე, მარადისობაზე ან მატერიის შექმნაზე და ა.შ. თუმცა, დ'ალმბერმა არ დაიკავა ათეიზმის პოზიცია.

ფრანგი მატერიალისტებისგან განსხვავებით, დ'ალმბერი თვლიდა, რომ არსებობს უცვლელი მორალური პრინციპები, რომლებიც არ არის დამოკიდებული სოციალურ გარემოზე. დ’ალმბერის შეხედულებები ცოდნისა და რელიგიის თეორიაზე დიდრომ გააკრიტიკა ნაშრომში: „დ’ალმბერის სიზმარი“ (1769 წ.), „დ’ალმბერისა და დიდროს საუბარი“ (1769 წ.) და სხვ.

იხ. ვიდეო - Iluminismo Enciclopédia | Descubra o Google do Século XVIII com Diderot e D'Alambert!