ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                  ღეროვანი უჯრედი 

მეზენქიმული ღეროვანი უჯრედის გადამცემი ელექტრონული მიკროგრაფი, რომელიც აჩვენებს ტიპურ ულტრასტრუქტურულ მახასიათებლებს

ღეროვანი უჯრედების დაყოფა და დიფერენციაცია A: ღეროვანი უჯრედები; B: წინამორბედი უჯრედი; C: დიფერენცირებული უჯრედი; 1: ღეროვანი უჯრედების სიმეტრიული დაყოფა; 2: ღეროვანი უჯრედების ასიმეტრიული დაყოფა; 3: საგვარეულო დაყოფა; 4: ტერმინალის დიფერენციაცია

 (ინგლ. - stem cell), არის უჯრედი, რომელსაც აქვს როგორც თვითგანახლების, ასევე მომწიფებული სპეციალიზებული უჯრედების წარმოქმნის უნარი. მისი დანიშნულებაა საჭიროებისას ორგანიზმის რეგენერაცია. წყაროს მიხედვით ღეროვანი უჯრედები იყოფა ემბრიონულ, ფეტალურ და მოზრდილთა ღეროვან უჯრედებად. განვითარების რაც უფრო ადრეულ ეტაპზე იმყოფება წყარო, მით უფრო მეტი ტიპის უჯრედს უდებს დასაბამს ღეროვანი უჯრედი. ემბრიონული ღეროვანი უჯრედები მიიღება 5–14 დღის ემბრიონიდან. მათ აქვთ პოტენციალი წარმოშვან ყველა ტიპის (ან თითქმის ყველა ტიპის) უჯრედები ლაბორატორიულ პირობებში კულტურაში, თუმცა ასევე შეუძლიათ გამოიწვიონ ტერატოკარცინომა. ეს პრობლემა შესაძლოა უჯრედების წინასწარი ლაბორატორიულ პირობებში დიფერენცირებით გადაიჭრას. მოზრდილთა ღეროვანი უჯრედები კი ძირითადად იმ ქსოვილს აღადგენენ, საიდანაც წარმოიშვნენ. მათი პოტენციალი საგრძნობლად ჩამოუვარდება ემბრიონული ღეროვანი უჯრედების პოტენციალს, თუმცა მოზრდილთა სისხლმბადი ღეროვანი უჯრედები უკვე მე–20 საუკუნის 60–იანი წლებიდან წარმატებით გამოიყენება კლინიკაში ლეიკემიების, ლიმფომების, თანდაყოლილი იმუნოდეფიციტებისა და ანემიების, ლიზოსომური დაავადებების სამკურნალოდ. ძვლის ტვინის ტრანსპლანტაცია და პერიფერიული სისხლიდან მობილიზებული სისხლმბადი ღეროვანი უჯრედების გადანერგვა არის მოზრდილთა სისხლმბადი ღეროვანი უჯრედების ტრანსპლანტაციის ორი მეთოდი. ფეტალური ღეროვანი უჯრედები მიიღება აბორტირებული ნაყოფის ქსოვილებიდან ან მშობიარობის შემდგომ პლაცენტაში დარჩენილი სისხლიდან. ეს უკანასკნელი ცნობილია ასევე ჭიპლარის ვენის სისხლის სახელით.

იხ. ვიდეო - ემბრიონული ღეროვანი უჯრედები

1909: ტერმინი "ღეროვანი უჯრედი" (ორიგინალური "გერმანული Stammzelle") ფართო გამოყენებისთვის იყო შემოთავაზებული 1909 წლის 1 ივნისს ბერლინში ჰემატოლოგთა შეხვედრაზე, სადაც ჰემატოპოეზური ღეროვანი უჯრედები აღწერილი იყო რუსი-ამერიკელი ჰისტოლოგის ალექსანდრე მაქსიმოვის მიერ. მისი დროის მეთოდები წარმოდგენილ მოხსენებაში "ლიმფოციტი, როგორც სისხლის სხვადასხვა ელემენტების საერთო ღეროვანი უჯრედი ძუძუმწოვრების ემბრიონულ განვითარებასა და ნაყოფის შემდგომ ცხოვრებაში":

ახლა აღმოვაჩინე, რომ ეს პრიმიტიული სისხლის უჯრედები, როგორც მე მათ ვუწოდებ, არავითარ შემთხვევაში არ არიან ერითრობლასტები, როგორც ამას ჩვეულებრივი შეხედულება გვთავაზობს, არამედ სრულიად არადიფერენცირებული ელემენტები მრგვალი, მსუბუქი ბირთვით და ვიწრო ბაზოფილური პროტოპლაზმით; ისინი არ არიან არც სისხლის წითელი უჯრედები და არც თეთრი უჯრედები, თუმცა, სავარაუდოდ, მათ მაინც შეიძლება ეწოდოს სისხლის თეთრი უჯრედები, რადგან ისინი ზოგჯერ, განსაკუთრებით ქათმებში, ამებიოიდური ფორმისაა და ძალიან ჰგავს დიდ ლიმფოციტებს. ისინი კიდევ უფრო მრავლდებიან და თავიდან მათი რიცხვიც იზრდება პრიმიტიულ გემებში ენდოთელური უჯრედების ჩანაცვლებით.

1970: აუტოლოგიური (საკუთარი) ღეროვანი უჯრედების პირველი გადანერგვა. ზოგიერთი ცნობით, 70-იან წლებში CPSU ცენტრალური კომიტეტის პოლიტბიუროს ხანდაზმულ წევრებს წელიწადში 2-3-ჯერ უტარებდნენ „ახალგაზრდობის ვაქცინაციას“, ღეროვანი უჯრედების პრეპარატების ინექციით .

1978: ჰემატოპოეტური ღეროვანი უჯრედები აღმოაჩინეს ტვინის სისხლში.

1981: თაგვის ემბრიონული უჯრედები მიღებული იქნა ემბრიობლასტისგან (ბლასტოციტის შიდა უჯრედის მასა) მეცნიერების მარტინ ევანსის, მეთიუ კაუფმანის და, დამოუკიდებლად, გეილ რ. მარტინის მიერ. ტერმინის „ემბრიონული ღეროვანი უჯრედის“ შემოღება გეილ მარტინს მიეწერება.

1992: ნერვული ღეროვანი უჯრედები მიღებული in vitro. შემუშავებულია პროტოკოლები ნეიროსფეროების სახით მათი გაშენებისთვის.

1997 წელი: ღეროვანი უჯრედების გამოყენების ახალი მიდგომა თირკმელების უკმარისობის სამკურნალოდ იყო კონცეფცია "ბიოხელოვნური თირკმლის ტუბულების დამხმარე მოწყობილობის" (RAD) გამოყენების კონცეფცია. ეს არის "ჩვეულებრივი" დიალიზის დამატება: მილაკოვანი მემბრანების სისტემა, რომლის შიდა ზედაპირი ემსახურება როგორც დამხმარე EPC უჯრედებს, რომლებიც დიფერენცირებულია SC-ებისგან. სისტემა ავსებს "ხელოვნური თირკმლის" აპარატს, ხოლო პაციენტის სისხლი იფილტრება მემბრანებში, ცვლის დაბალმოლეკულურ ნივთიერებებს მათზე დამაგრებულ ცოცხალ EPC უჯრედებთან.

1998: ჯეიმს ტომსონმა და მისმა თანამშრომლებმა ვისკონსინ-მედისონის უნივერსიტეტში შექმნეს ადამიანის ESC-ების (ემბრიონის ღეროვანი უჯრედების) პირველი ხაზი.

1999: ჟურნალმა Science-მა აღიარა ემბრიონის ღეროვანი უჯრედების აღმოჩენა, როგორც მესამე ყველაზე მნიშვნელოვანი განვითარება ბიოლოგიაში დნმ-ის ორმაგი სპირალის და ადამიანის გენომის პროექტის გაშიფვრის შემდეგ.

1999 წელს, Humes H. D.-ის ხელმძღვანელობით, შეიქმნა სისტემა, რომელშიც გამოყენებული იყო გოჭების პროქსიმალური თირკმლის მილაკების ეპითელური უჯრედები, გამრავლებული რამდენიმე პასაჟზე. ამრიგად, ასეთი ვაზნების "ბატარეის" გამოყენებამ შეიძლება მიაღწიოს მეტაბოლური და ენდოკრინული ფუნქციების თითქმის ფიზიოლოგიურ კომპენსაციას .

2005 წელი: იმ დაავადებების სია, რომლებზეც წარმატებით იქნა გამოყენებული ღეროვანი უჯრედების ტრანსპლანტაცია, რამდენიმე ათეულს აღწევს. ძირითადი ყურადღება ექცევა ავთვისებიანი ნეოპლაზმების, ლეიკემიის სხვადასხვა ფორმის და სისხლის სხვა დაავადებების მკურნალობას. არსებობს ცნობები ღეროვანი უჯრედების წარმატებული გადანერგვის შესახებ გულ-სისხლძარღვთა და ნერვული სისტემების დაავადებებისთვის. მიოკარდიუმის ინფარქტისა და გულის უკმარისობის სამკურნალოდ ღეროვანი უჯრედების გამოყენების შესახებ კვლევებს სხვადასხვა კვლევითი ცენტრი ატარებს. შემუშავებულია გაფანტული სკლეროზის მკურნალობის საერთაშორისო პროტოკოლები. ინსულტის, პარკინსონისა და ალცჰეიმერის დაავადებების მკურნალობის მიდგომებს ეძებენ.

2006 წლის აგვისტო: ჟურნალი Cell აქვეყნებს კვლევას კაზუტოში ტაკაჰაშისა და შინა იამანაკას მიერ დიფერენცირებული უჯრედების პლურიპოტენტურ მდგომარეობაში დაბრუნების გზაზე. იწყება ინდუცირებული პლურიპოტენტური ღეროვანი უჯრედების ერა.

2007 წლის იანვარი: უეიკ ფორესტის უნივერსიტეტის (ჩრდილოეთ კაროლინა, აშშ) მკვლევარებმა ჰარვარდის დოქტორი ენტონი ატალას ხელმძღვანელობით განაცხადეს, რომ აღმოაჩინეს ახალი ტიპის ღეროვანი უჯრედი, რომელიც ნაპოვნია ამნიონურ სითხეში (ამნიონური სითხე). ისინი შეიძლება გახდეს ESC-ების პოტენციური შემცვლელი კვლევასა და თერაპიაში.

2007 წლის ივნისი: სამი დამოუკიდებელი კვლევითი ჯგუფი იტყობინება, რომ თაგვის კანის მომწიფებული უჯრედები შეიძლება გადაპროგრამდეს ESC-ებში. იმავე თვეში მეცნიერმა შუხრატ მიტალიფოვმა გამოაცხადა პრიმატების ღეროვანი უჯრედების ხაზის შექმნა თერაპიული კლონირების გზით.

2007 წლის ნოემბერი: კაზუტოში ტაკაჰაშისა და შინა იამანაკას კვლევა "მომწიფებული ადამიანის ფიბრობლასტების პლურიპოტენტური უჯრედების ინდუქცია გარკვეული ფაქტორების ქვეშ"  გამოქვეყნდა ჟურნალში Cell, და იყო სტატია "ინდუცირებული პლურიპოტენტური ღეროვანი უჯრედები, რომლებიც წარმოიქმნება ადამიანის სომატური უჯრედებიდან". გამოქვეყნდა ჟურნალში Science Junying Yu, ჯეიმს ტომსონის (ინგლისური) რუსი კვლევითი ჯგუფის სხვა მეცნიერებთან თანამშრომლობით.

იხ. ვიდეო - პირადი ექიმი - ორგანიზმის აღდგენა-რეგენერაცია და ღეროვანი უჯრედები #LIVE