შვიდწლიანი ომი

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                         შვიდწლიანი ომი

                                                                          კუნერსდორფის ბრძოლა

შვიდწლიანი ომი (1756 – 1763) — გლობალური სამხედრო კონფლიქტი, გამოირჩეოდა დიდი მასშტაბურობით, ვინაიდან მასში ჩამბული იყო იმ დროის ზესახელმწიფოთა უმეტესობა. შვიდწლიანი ომი მიმდინარეობდა როგორც ევროპაში, ასევე ჩრდილოეთ ამერიკაში, კარიბის აუზში, ინდოეთში, ფილიპინებში.

წინაპირობები

XVIII საუკუნის 50-იან წლებში ევროპული სახელმწიფოების წინააღმდეგობამ მათი ორ მტრულ კოალიციად დაჯგუფება განაპირობა. ავსტრია, რუსეთი, საფრანგეთი და საქსონია ინგლისსა და პრუსიას დაუპირისპირდა. 1756 წელს მათ შორის ე.წ. შვიდწლიანი ომი (1756–1763) დაიწყო. საბრძოლო მოქმედებები სამ კონტინენტზე – ევროპაში, აზიასა და ამერიკაში გაიშალა.

იხ. ვიდეო - შვიდწლიანი ომი ევროპაში

მიმდინარეობა

მოწინააღმდეგეთათვის გაერთიანების საშუალება რომ არ მიეცა, პრუსიის მეფე ფრიდრიხ II-მ ყველას დაასწრო და 1756 წლის 29 აგვისტოს საქსონიას დაესხა თავს. საქსონიის კურფიურსტი პოლონეთში გაიქცა, ფრიდრიხმა საქსონია დაიპყრო.

შვიდწლიან ომში სრულად გამოვლინდა ფრიდრიხ II-ის სამხედრო ნიჭი. სწრაფი მანევრებით ის ასწრებდა ყოველი მხრიდან მოძალებული მტრისგან საზღვრების დაცვას და, ამავე დროს, რამდენიმე ბრწყინვალე გამარჯვებაც მოიპოვა. მაგრამ პრუსია მოწინააღმდეგეებთან შედარებით პატარა სახელმწიფო იყო და უთანასწორო ბრძოლაში მისი ძალები მალე ამოიწურა. 1759 წლის ბრძოლაში რუს–ავსტრიელთა 58–ათასიანმა არმიამ სასტიკად დაამარცხა პრუსიის 40–ათასიანი ჯარი (კუნერსდორფის ბრძოლა). პრუსია მხოლოდ მოკავშირეთა შორის უთანხმოებამ გადაარჩინა. მან ძალების შემოკრება შეძლო, მაგრამ მისი მდგომარეობა მაინც კრიტიკული იყო. რუსებმა აღმოსავლეთ პრუსია, ავსტრიელებმა კი სილეზია დაიკავეს. პრუსია კატასტროფისაგან 1761 წელს რუსეთის იმპერატორ ელისაბედ I-ის გარდაცვალებამ იხსნა. რუსეთში პეტრე III გამეფდა, რომელმაც პრუსიასთან ზავი დადო და რუსეთის ჯარი პრუსიიდან გაიყვანა.ამის შემდეგ რუსეთის მხარდაჭერასმოკლებული ავსტრიაც იძულებული შეიქნა ზავი დაედო პრუსიასთან. ზავის შედეგად პრუსიამ ავსტრიისაგან სილეზია დაიბრუნა.

                                                             

საათის ისრის მიმართულებით ზემოდან მარცხნივ:

პლასესის ბრძოლა (1757 წლის 23 ივნისი) კარილონის ბრძოლა (1758 წლის 6-8 ივლისი) ზორნდორფის ბრძოლა (1758 წლის 25 აგვისტო) კუნერსდორფის ბრძოლა (1759 წლის 12 აგვისტო)

ინგლისსა და საფრანგეთს შორის საომარი მოქმედებები ძირითადად კოლონიებში – ამერიკასა და ინდოეთში გაიშალა. ამერიკაში ინგლისმა დიდ წარმატებას მიაღწია. საფრანგეთზე გამარჯვება აქ მნიშვნელოვანწილად განაპირობა ჩრდილოეთ ამერიკის ინგლისის კოლონიების მხარდაჭერამ, საფრანგეთის სამფლობელო კვებეკი (კანადა) კოლონისტთა შეიარაღებულმა ძალებმა და ინგლისის ჯარმა დაიკავა.

ძალზე მნიშვნელოვანი იყო ის წარმატებებიც, რომლებიც ინგლისელებმა ინდოეთში მოიპოვეს. ენერგიული მოქმედებით მათ ხელთ იგდეს ბომბეი, მადრასი და კალკუტა.

1763 წლის პარიზის ზავით საფრანგეთმა დათმო კანადა და მისისიპის აღმოსავლეთი სანაპიროები. ინდოეთში საფრანგეთმა მთელი სამფლობელოები დაკარგა, ზოგიერთი სავაჭრო დანიშნულების უმნიშვნელო პუნქტის გარდა. ინგლისისა და საფრანგეთის ბრძოლა კოლონიებისათვის საფრანგეთის სრული მარცხით დამთავრდა.

ბრიტანეთის კოლონიები ჩრდილოეთ ამერიკაში შვიდწლიანი ომის შემდეგ

რუსეთის შემდეგ 1762 წლის 22 მაისს დაიდო წინასწარი სამშვიდობო ხელშეკრულება პრუსიასა და საფრანგეთს შორის, ხოლო 24 ნოემბერს ზავი პრუსიასა და ავსტრიას შორის. 1763 წლის დასაწყისში შვიდწლიანი ომი დასრულდა მეომარი მხარეების სრული ამოწურვის შედეგად.

10 თებერვალს ბრიტანეთსა და საფრანგეთს შორის ხელი მოეწერა პარიზის ხელშეკრულებას. საფრანგეთმა დაუთმო ინგლისს კანადა, აღმოსავლეთ ლუიზიანა, კარიბის ზღვის ზოგიერთი კუნძული, ისევე როგორც მისი კოლონიების დიდი ნაწილი ინდოეთში. ომმა დაასრულა საფრანგეთის ძალა ამერიკაში, საფრანგეთმა დაკარგა თითქმის მთელი კოლონიური ქონება და დიდმა ბრიტანეთმა მოიპოვა დომინანტი კოლონიური ძალის სტატუსი. საფრანგეთმა დაუთმო დასავლეთ ლუიზიანა ესპანეთს (დაბრუნდა 1800 წელს), ესპანეთმა დაუთმო ფლორიდა ინგლისს (დაკარგული ამერიკის რევოლუციური ომის შედეგად).

1763 წლის 15 თებერვალს პრუსიამ ხელი მოაწერა ჰუბერტუსბურგის სამშვიდობო ხელშეკრულებას ავსტრიასთან და საქსონიასთან, რომელმაც დაადასტურა პრუსიის უფლებები სილეზიაზე და გლაცის საგრაფოზე (ახლანდელი ქალაქი კლოძკო პოლონეთის ქვედა სილეზიის სავოევოდოში).

ომი დასრულდა ანგლო-პრუსიის კოალიციის გამარჯვებით. ომის შედეგად პრუსია საბოლოოდ შედის ევროპის წამყვანი ძალების წრეში. იწყება პროცესი, რომელიც დასრულდა XIX საუკუნის ბოლოს გერმანული მიწების გაერთიანებით პრუსიის მეთაურობით.

სილეზიის ომებმა პრუსიის საგარეო პოლიტიკა დაადგინა ერთი საუკუნის განმავლობაში. პირველი სილეზიის ომის შემდეგ და ნაპოლეონის ომების ხანმოკლე პერიოდის გარდა, იგი მტრულად იყო განწყობილი ავსტრიის მიმართ 1866 წლამდე, ხოლო პრუსიის მეფეები ეძებენ რუსეთის მხარდაჭერას. რუსეთთან დაახლოების გზა ფრედერიკ II-მ შვიდწლიანი ომის (1762 წ.) დასრულებიდან მალევე ჩამოაყალიბა.

რუსეთმა პეტრე III-ის (და ეკატერინე II-ის) წყალობით ვერაფერი მოიპოვა ამ ომში, გარდა ფასდაუდებელი გამოცდილებისა. ეკატერინეს დროის თითქმის ყველა სამხედრო ლიდერმა გაიარა შვიდწლიანი ომის სკოლა, რითაც მოამზადა ეკატერინეს სამხედრო ბრწყინვალე მეფობა.

ომის მეორე შედეგი იყო რუსეთის გავლენის გაძლიერება ევროპულ საქმეებზე, რადგან მაშინ საერთაშორისო ურთიერთობებში უდიდესი სამხედრო ძალის მქონე სახელმწიფოს პოზიციას გადამწყვეტი წონა ჰქონდა. რუსეთის საიმპერატორო არმიის, ანტიპრუსიული კოალიციის ერთადერთი არმიის თვისებებში, რომელსაც პრუსიელებთან ბრძოლების შედეგების მიხედვით დადებითი ბალანსი ჰქონდა, ევროპამ შეძლო ამ დროის განმავლობაში დარწმუნებულიყო.

რუსი მთავარსარდლების ქმედებების შეჯამებით, ს.მ. სოლოვიოვი წერდა:

„ოთხივე გამოირჩეოდა ერთი და იგივე ხასიათით და მოქმედების ერთნაირი წესით. ოთხივემ მიაღწია მნიშვნელოვან სამხედრო წოდებებს ხაზის გასწვრივ, ოთხივეს არ გააჩნდა მთავარსარდლის უნარი; ისინი ნელა დადიოდნენ კონფერენციის ბოჭკოზე, მოძრაობდნენ მითითებულ მიმართულებით: შეხვდებოდნენ მტერს, გაუძლებდნენ მის შემოტევას, უკუაგდებდნენ და ხანდახან ბრძოლის შემდეგ ხედავდნენ, რომ დიდი გამარჯვება მოიპოვეს, მტერს გაანადგურეს. დაჭყლიტეს; მაგრამ ეს ოდნავადაც არ შეცვლის მათ შეხედულებას მათი მოვალეობების შესახებ, არ შეცვლის მათ მოქმედების წესს, არ მისცემს მათ ინიცირების უნარს; ისინი არც ერთ ნაბიჯს არ გადადგამენ გამარჯვებით სარგებლობისთვის, საბოლოოდ დაასრულებენ მტერს, ისინი ჯერ კიდევ ელიან განკარგულებას სამოქმედო დეტალური გეგმით... ამიტომაც ისტორიკოსი, რომელმაც გულდასმით შეისწავლა მთელი კურსი. პრუსიის ომი, არ განმეორდება სანკტ-პეტერბურგში საფრანგეთის საელჩოდან გავრცელებულ ჭორს, რომ გამარჯვების შემდეგ აფრაქსინი უკან დაიხია საზღვრებში, რადგან ბესტუჟევისგან მიიღო ინფორმაცია იმპერატორის ავადმყოფობის შესახებ; და ყველა მისი მემკვიდრე რომელი ასოების მიხედვით აკეთებდნენ იგივეს? სამხედრო ხელოვნების, სამხედრო შესაძლებლობებისა და მოსაზრებების ჩრდილიც კი არ იყო; ომი პრიმიტიულად წარიმართა: ჯარი შევიდა მტრის მიწაზე, შეებრძოლა მტერს, რომელსაც შეხვდა და შემოდგომაზე უკან დაბრუნდა. პეტერბურგში, კონფერენციაზე, მათ ეს კარგად გაიგეს და წერდნენ: „გენერალის უშუალო ხელოვნებაა ისეთი ზომების მიღება, რომ ვერც დრომ, ვერც გარემოებებმა და ვერც მტრის მოძრაობამ აღკვეთა“. მაგრამ ვერც აპრაქსინი, ვერც ფერმორი, ვერც სოლტიკოვი და ვერც ბუტურლინმა ვერ ისწავლეს ეს ხელოვნება მათთვის გაგზავნილი წერილებიდან.

მეომარი ძალაუფლების დანაკარგები - ავსტრია - 400 000 ჯარისკაცი (აქედან 93 000 დაავადებით გარდაიცვალა).

საფრანგეთი - 350 000 ჯარისკაცი[.

პრუსია - 262 500 კაცი. (აქედან 30 ათასი მშვიდობიანი მოქალაქე).

რუსეთი - 60-დან 138 ათასამდე.

ინგლისი - 135 000 (აქედან 60 000 დაავადებით გარდაიცვალა).

ესპანეთი - 34000.

ზოგადად, ომის დროს დაიღუპა 650000-ზე მეტი ჯარისკაცი და 860000-მდე მშვიდობიანი მოქალაქე (თითქმის ყველა მათგანი ავსტრიის ქვეშევრდომი იყო). მთლიანმა ზარალმა 1 510 000 ადამიანი შეადგინა. მიუხედავად იმისა, რომ ეს მონაცემები არაზუსტია - ბევრი ისტორიკოსი (კერძოდ, გერმანელი და ავსტრიელი) თვლის, რომ ომში ზარალი შეიძლება იყოს 2 მილიონზე მეტი ადამიანი.

ომის შედეგები

გაიზარდა საომარი მოქმედებების შედეგად 1756-1763 წწ. თითქმის 2-ჯერ აღემატება დიდი ბრიტანეთის სახელმწიფო ვალს (ზოგიერთი მონაცემებით, 53 მილიონი ფუნტიდან 140 მილიონ ფუნტ სტერლინგამდე; სხვების აზრით, 74 მილიონიდან 133 მილიონ ფუნტ სტერლინგამდე, რაც უფრო სავარაუდოა ) გახდა ამერიკული კოლონიების გაზრდილი ექსპლუატაციის მიზეზი, რამაც გამოიწვია მათი დამოუკიდებლობისთვის ომის დაწყება.

პრუსიის წარმატების მიზეზებზე

ომის შემდეგ ფრედერიკმა შეაჯამა ის მიზეზები, რამაც ხელი შეუშალა მის ოპონენტებს პრუსიის განადგურებაში, თუმცა, მათი უმაღლესი ძალით, მათ შეეძლოთ ამის გაკეთება. მისი თქმით, სამი მიზეზი იყო:

მოკავშირეებს შორის უთანხმოება, ინტერესთა სხვაობა, რაც მათ არ აძლევდა საშუალებას შეთანხმდნენ ერთობლივ სამხედრო ოპერაციებზე;

ვენის სასამართლოს მზაკვრობა, რომელსაც სხვისი სისხლით ბრძოლა ამჯობინა;

ელიზაბეტ პეტროვნას სიკვდილი, რუსების დაშორება კოალიციიდან და პეტრე III-ის მიერ პრუსიასთან დადებული ალიანსი.

1779 წელს, ახლად დანიშნულ ელჩს პეტერბურგში გამგზავრებამდე დავალებით, ფრიდრიხმა, მემუარის თქმით, თქვა: „არასოდეს შევწყვეტ პეტრე III-ის გლოვას. ის ჩემი მეგობარი და მხსნელი იყო. მის გარეშე წაგება მომიწევდა." და ამ სიტყვებზე პრუსიის მეფემ ცრემლი მოადგა.

იხ. ვიდეო - The War Aims of the Great Powers in the Seven Years' War - Between 1756-1763 the Great Powers of Europe engaged in a struggle for the future of the world order.

This video aims to be a short documentary on the specific war aims of the great powers.