მონადა

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                                     მონადა

წრეში მოქცეულ წერტილს პითაგორელებმა და მოგვიანებით ბერძნებმა გამოიყენეს პირველი მეტაფიზიკური ერთეულის, მონადის ან აბსოლუტის წარმოსადგენად.

მონადა (ბერძნ. μονάδα, ძველი ბერძნულიდან μονάς, μονάδος - ერთეული, მარტივი არსი, μόνος-დან - ერთი) - პითაგორეელთა აზრით, „ღვთაება“, „პირველი არსება“, „ერთეული“ ან „ერთი, განუყოფელი“. მოგვიანებით - პოლისემანტიკური ტერმინი ახალი ეპოქისა და თანამედროვეობის სხვადასხვა ფილოსოფიურ სისტემებში, ფსიქოლოგიასა და ეზოთერიზმში.

ტერმინის ისტორია

პითაგორელთა სწავლებებში რიცხვების წარმოშობა დაკავშირებულია გეომეტრიული და კოსმოგონიური ობიექტების წარმოშობასთან. დიოგენე ლაერტიუსის თანახმად, დიადა მონადიდან წარმოიშვა; დიადიდან - რიცხვები; რიცხვებიდან - ქულები; შემდეგ ხაზები, ორგანზომილებიანი, შემდეგ სამგანზომილებიანი ერთეულები, სხეულები, რომლებშიც ოთხი საფუძველია, ოთხი ელემენტი - მიწა, ცეცხლი, ჰაერი და წყალი - რომელთაგანაც შეიქმნა დანარჩენი სამყარო. დიოგენე ლაერტიუსის ნაშრომის რუსულ თარგმანში ტერმინი „მონადა“ ითარგმნება უბრალოდ, როგორც „ერთეული“, რის გამოც პითაგორას სწავლების მისტიკური მნიშვნელობა იკარგება და პირველი ღვთაება რიცხვ 1-თან აიგივდება.

...პითაგორელები განასხვავებდნენ მონადასა და ერთეულს; მათ მონადა აზროვნებად მიიჩნიეს, ერთეული კი რიცხვის სახით; და ზუსტად ასევე, მათ ორი რიცხვი არითმეტიკული გამოსახულების სახით მიიღეს, ხოლო დიადა (რადგან, როგორც ჩანს, ეს არის სახელი, რომელსაც ისინი ატარებენ) განუსაზღვრელის იდეისთვის.

— ჰეგელი გ.ვ.ფ. ლოგიკის მეცნიერება. - SPb.: Nauka, 1997. გვ. 191.

იგივე ტერმინს იყენებდნენ პლატონისტი ფილოსოფოსები, კერძოდ, ნეოპლატონიკოსები, როგორებიც არიან პლოტინუსი, პორფირი, იამბლიქოსი და სხვები, თუმცა ნეოპლატონიკოსები უფრო ხშირად იყენებენ ერთის კონცეფციას. ამ ტერმინს სხვა გნოსტიკური მიმდინარეობების წარმომადგენლებიც იყენებდნენ და გნოსტიკური ტერმინი რუსულად, როგორც წესი, აბსოლუტურს ნიშნავს. ტერმინს ასევე იყენებდნენ ნეოპითაგორელები. ნიკომაქესთან პირველი ღმერთი (მონადა) დემიურგია. დემიურგი დიადს შობს. გონება (ძველი ბერძნული: Νοῦς) გვევლინება, როგორც არსებობისა და ყველაფრის შესახებ ცოდნის პრინციპი.

თანამედროვე ფილოსოფია

თანამედროვე დროში ტერმინი „მონადა“ ბერძნული ფილოსოფიიდან ისესხეს ისეთმა ფილოსოფოსებმა, როგორებიც არიან ჯორდანო ბრუნო, ლაიბნიცი (მის ფილოსოფიას „მონადოლოგია“ ეწოდება) და სხვები.

ჯორდანო ბრუნო

ჯორდანო ბრუნოსთვის მონადა არის არსების ძირითადი ერთეული, რომლის აქტივობაშიც ფიზიკური და სულიერი, ობიექტი და სუბიექტი ერწყმის ერთმანეთს. უმაღლესი სუბსტანციაა „მონადების მონადა“ ანუ ღმერთი; მთლიანობაში, ის ყველაფერ ინდივიდუალურში ვლინდება - „ყველაფერი ყველაფერში“. ბრუნოს ამ იდეებმა გარკვეული გავლენა მოახდინა ახალი ხანის ფილოსოფიის განვითარებაზე: ერთიანი ნივთიერების იდეა ცალკეულ საგნებთან მიმართებაში შეიმუშავა სპინოზამ, მონადის იდეა - ლაიბნიცმა, არსების ერთიანობის იდეა და „საპირისპიროების დამთხვევა“ შელინგისა და ჰეგელის დიალექტიკაში.

ლაიბნიცი

ლაიბნიცის ნაშრომის „მონადოლოგიის“ პირველი გვერდი

ლაიბნიცის თანახმად, არსებული ფენომენების საფუძველია მარტივი სუბსტანციები, ანუ მონადები (ბერძნულიდან μονάδος - ერთეული). ყველა მონადა მარტივია და არ შეიცავს ნაწილებს. მათგან უსასრულოდ ბევრია. მონადებს აქვთ თვისებები, რომლებიც განასხვავებენ ერთ მონადას მეორისგან; ორი აბსოლუტურად იდენტური მონადა არ არსებობს. ეს უზრუნველყოფს ფენომენალური სამყაროების უსასრულო მრავალფეროვნებას. ლაიბნიცმა ჩამოაყალიბა იდეა, რომ სამყაროში არ არსებობს აბსოლუტურად მსგავსი მონადები ან ორი სრულიად იდენტური რამ, როგორც „უნივერსალური განსხვავების“ პრინციპი და ამავდროულად, როგორც „განურჩეველის“ იდენტურობა, რითაც წამოაყენა ღრმად დიალექტიკური იდეა. ლაიბნიცის თანახმად, მონადები, რომლებიც თვითშემეცნების წყალობით თვითგანვითარებენ მთელ თავიანთ შინაარსს, წარმოადგენენ დამოუკიდებელ და თვითმოქმედ ძალებს, რომლებიც ყველა მატერიალურ საგანს მოძრაობის მდგომარეობაში მოჰყავთ. ლაიბნიცის თანახმად, მონადები ქმნიან ინტელექტილურ სამყაროს, საიდანაც ფენომენალური სამყარო - ფიზიკური კოსმოსი - წარმოიშობა.

მარტივი სუბსტანციები ღმერთის მიერ ერთ წამში იქმნება და თითოეული მათგანის განადგურება მხოლოდ ერთ წამში, ანუ მარტივი სუბსტანციები მხოლოდ შექმნით იწყება და მხოლოდ განადგურებით კვდება, ხოლო რთული ნაწილებად იწყება ან მთავრდება. მონადებს არ შეუძლიათ თავიანთი შინაგანი მდგომარეობის ცვლილებების განცდა ღმერთის გარდა სხვა რაიმე გარეგანი მიზეზების მოქმედების შედეგად. ლაიბნიცი, თავის ერთ-ერთ ბოლო ნაშრომში, „მონადოლოგიაში“ (1714), იყენებს მარტივი სუბსტანციების არსებობის ავტონომიის შემდეგ მეტაფორულ განმარტებას: „მონადებს საერთოდ არ აქვთ ფანჯრები ან კარები, რომელთა მეშვეობითაც რაიმეს შესვლა ან გამოსვლა შეეძლო“. მონადას შეუძლია შეცვალოს თავისი მდგომარეობა და მონადის ყველა ბუნებრივი ცვლილება მისი შინაგანი პრინციპიდან მომდინარეობს. შინაგანი პრინციპის აქტივობას, რომელიც მონადის შინაგან ცხოვრებაში ცვლილებას იწვევს, მისწრაფება ეწოდება.

ყველა მონადას შეუძლია საკუთარი შინაგანი ცხოვრების აღქმა. ზოგიერთი მონადა, შინაგანი განვითარების პროცესში, აღწევს შეგნებული აღქმის, ანუ აპერცეფციის დონეს.

მარტივი სუბსტანციებისთვის, რომლებსაც მხოლოდ აღქმა და სურვილი აქვთ, მონადის ან ენტელექიის ზოგადი სახელწოდება საკმარისია. მონადებს, რომლებსაც უფრო მკაფიო აღქმა აქვთ, რასაც თან ახლავს მეხსიერება, ლაიბნიცი სულებს უწოდებს. ამავდროულად, ლაიბნიცის თანახმად, არ არსებობს სრულიად უსულო ბუნება. რადგან არცერთი ნივთიერება არ შეიძლება დაიღუპოს, მისი სრულად მოკლება შეუძლებელია შინაგანი სიცოცხლისგან. ლაიბნიცი ამბობს, რომ მონადები, რომლებიც „უსულო“ ბუნების ფენომენების საფუძველს წარმოადგენენ, სინამდვილეში ღრმა ძილის მდგომარეობაში არიან. მინერალები და მცენარეები არაცნობიერი იდეებით მძინარე მონადებს ჰგვანან.

გონიერი სულები, რომლებიც სულის განსაკუთრებულ სამეფოს ქმნიან, განსაკუთრებულ მდგომარეობაში არიან. მონადების მთელი ნაკრების უსასრულო პროგრესი, ასე ვთქვათ, ორი ასპექტით არის წარმოდგენილი. პირველი არის ბუნების სამეფოს განვითარება, სადაც მექანიკური აუცილებლობა სუფევს. მეორე არის სულის სამეფოს განვითარება, სადაც მთავარი კანონი თავისუფლებაა. ამ უკანასკნელით, ლაიბნიცი თანამედროვე ევროპული რაციონალიზმის სულისკვეთებით, მარადიული ჭეშმარიტებების ცოდნას გულისხმობს. ლაიბნიცის სისტემაში სულები, მისივე სიტყვებით, „სამყაროს ცოცხალ სარკეებს“ წარმოადგენენ. თუმცა, რაციონალური სულები ამავდროულად თავად ღვთაების, ანუ თავად ბუნების შემოქმედის ანარეკლებია.

თითოეული მონადა პოტენციურად მთელ სამყაროს შეიცავს. ლაიბნიცი უცნაურად აერთიანებს დემოკრიტეს ატომიზმს არისტოტელეს მიერ აქტუალურსა და პოტენციალურს შორის განსხვავებასთან. სიცოცხლე მაშინ ჩნდება, როდესაც ატომები იღვიძებენ. იგივე მონადებს შეუძლიათ თვითშემეცნების (აპერცეპციის) დონის მიღწევა. ადამიანის გონებაც მონადაა და ჩვეულებრივი ატომები მძინარე მონადებია. მონადას ორი მახასიათებელი აქვს: მისწრაფება და აღქმა.

ღმერთი შემოქმედებითი მონადაა, რომელსაც აქვს რეალური აბსოლუტური აზროვნების თვისება. ღმერთი პირველი მონადაა, ყველა სხვა მონადა კი მისი გამოსხივებაა.

იხ. ვიდეო - Brief History of the Monad

სხვა

ტერმინ „მონადს“ ასევე იყენებს ედმუნდ ჰუსერლი. ჰუსერლი ეგოს, როგორც მონადის კონცეფციას შემოაქვს (ტერმინი ლაიბნიცისგან ნასესხებია). მე, როგორც მონადა, ვარ „ეგო სრული კონკრეტულობით“, „მისი განზრახული ცხოვრების მიმდინარე მრავალფეროვნებაში“ - არა როგორც გამოცდილების პოლუსი და სუბსტრატი, არამედ როგორც ამ გამოცდილებების ერთობლიობა. ეს არის „ფაქტობრივი ეგო“, რომელიც „მოიცავს ცნობიერების მთელ ფაქტობრივ და პოტენციურ ცხოვრებას“, ემპირიული მე.

ლაიბნიცის მიმდევარი რუსეთში იყო ფილოსოფოსი და მათემატიკოსი ნიკოლაი ბუგაევი. ბუგაევი მონადას გაიგებს, როგორც „დამოუკიდებელ და თვითაქტიურ ინდივიდს... ცოცხალ ელემენტს...“ - ცოცხალს, რადგან მას აქვს გონებრივი შინაარსი, რომლის არსი მონადის თავისთავად არსებობაა. ბუგაევისთვის მონადა არის ის ერთი ელემენტი, რომელიც ძირითადია შესწავლისთვის, რადგან მონადა არის „მთლიანი, განუყოფელი, ერთიანი, უცვლელი და თანაბარი დასაწყისი სხვა მონადებთან და საკუთარ თავთან ყველა შესაძლო ურთიერთობაში“, ანუ „ის, რაც უცვლელი რჩება ცვლილებების მთელ სერიაში“. ბუგაევი თავის ნაშრომებში იკვლევს მონადების თვისებებს, გვთავაზობს მონადების ანალიზის რამდენიმე მეთოდს, მიუთითებს ზოგიერთ კანონზე,მონადების დამახასიათებელი.

იხ.ვიდეო - Душа и Монада