ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                           თეთრი ზღვა

(რუს. Белое море) — ჩრდილოეთ ყინულოვანი ოკეანის შიგა ზღვა. გაწოლილია ბარენცის ზღვის სამხრეთით. თეთრი ზღვის ფართობია 90 ათასი კვ.კმ. საშუალო სიღრმე 80 მ, მაქსიმალური 340 მ, წყლის მოცულობა 8000 კმ³. მჭიდროდაა დაკავშირებული ბარენცის ზღვასთან. ამ უკანასკნელთან გასასვლელი აქვს გორლოს სრუტით. თეთრი ზღვის უდიდესი სიგრძე კონცხ კანინ ნოსსა და მდინარე ონეგის შესართავის ხაზზე თითქმის 600 კმ-ია, მაქსიმალური სიგანე ჩრდილოეთის დვინის შესართავსა და კანდალაქშის ყურის წვერს შორის 430 კმ. თეთრ ზღვას ერთვის მდინარეები მეზენი (სიგრძე 966 კმ), ჩრდილოეთის დვინა (სიგრძე 744 კმ), ონეგა (სიგრძე 416 კმ), ვარზუგა (სიგრძე 254 კმ ), ნივა (სიგრძე 36 კმ) და სხვ.

ძირითადი ყურეებია კანდალაქშის, ონეგის, დვინის და მეზენის. არის კუნძულებიც. გამოსაყოფია სოლოვეცისა და მორჟოვეცის.

თეთრი ზღვის ჩრდილო-დასავლეთ ნაპირები მაღალი და კლდოვანია, ხოლო სამხრეთ-აღმოსავლეთი მხარე დაბალი და დამრეცი. თეთრი ზღვის დასავლეთი ნაპირები აგებულია არქეული კრისტალური ქანებით, აღმოსავლეთით — ფხვიერი მეოთხეული ნალექებით. ფსკერისა და ნაპირების რელიეფის ფორმირებაზე დიდი გავლენა იქონია ტექტონიკურმა პროცესებმა, რომლებმაც გამოიწვია რღვევები და გადაადგილება, და მყინვარმა, რომელიც მეოთხეულ პერიოდში სკანდინავიის ნახევარკუნძულიდან უტევდა. ე.ი. თეთრი ზღვის ქვაბული უკანასკნელი გამყინვარების პერიოდში მთლიანად მყინვარს ეკავა, შემდეგ როდესაც მყინვარმა რეგრესია განიცადა ქვაბული ზღვის წყალმა აავსო. ასე ჩამოყალიბდა თეთრი ზღვის გეოლოგიური „ჩარჩო“.

თეთრი ზღვა შელფური ზღვაა, ზღვის ფსკერი დანაწევრებულია წყალქვეშა მაღლობებითა და ღარტაფებით. ფსკერზე არის დალექილი ლამი, ქვიშა და სხვ. ზღვის ცენტრალური ნაწილი ჩაკეტილი ქვაბულია, სწორედ ეს ადგილია შედარებით ღრმა. ცენტრიდან ყურისკენ სიღრმე მატულობს და მაქსიმუმს აღწევს. ფსკერზე ნაპოვნია კონკრეცია.

იხ. ვიდეო - Белое море: Холодное очарование родины поморов | Интересные факты про Белое море

თეთრ ზღვაზე არის ოთხი მთავარი ყურე ან ყურე. ეს ყურეები ბარენცის ზღვისკენ მიმავალი ძაბრისებური ღიობებით უკავშირდებიან ვიწრო სრუტის საშუალებით, სახელწოდებით „გორლო“ (რუს. Горло, რაც ნიშნავს „ყელს“). კანდალაქშას ყურე მდებარეობს თეთრი ზღვის დასავლეთ ნაწილში; ეს არის ზღვის ყველაზე ღრმა ნაწილი, რომელიც აღწევს 340 მეტრს (1115 ფუტი). სამხრეთით, ონეგას ყურე იღებს მდინარე ონეგას. სამხრეთ-აღმოსავლეთით, დვინის ყურე იღებს ჩრდილოეთ დვინას არხანგელსკის მთავარ პორტში. "გორლოს" აღმოსავლეთ მხარეს, კოლას ნახევარკუნძულის მოპირდაპირედ, არის მეზენის ყურე. იგი იღებს მდინარე მეზენს და მდინარე კულოის. სხვა ძირითადი მდინარეები, რომლებიც მიედინება ზღვაში არის ვიგი, ნივა, უმბა, ვარზუგა და პონოი.

ცენტრალური ნაწილისა და დვინის ყურის ფსკერი დაფარულია სილითა და ქვიშით, ხოლო ჩრდილოეთ ნაწილის ფსკერზე, კანდალაშას ყურე და ონეგას ყურე ქვიშისა და ქვების ნაზავია. ყინულის ხანის საბადოები ხშირად ჩნდება ზღვის ნაპირებთან. ჩრდილო-დასავლეთის სანაპიროები მაღალი და კლდოვანია, მაგრამ ფერდობი გაცილებით სუსტია სამხრეთ-აღმოსავლეთ მხარეს.

თეთრი ზღვა შეიცავს დიდი რაოდენობით კუნძულებს, მაგრამ მათი უმეტესობა მცირეა. კუნძულების მთავარი ჯგუფი არის სოლოვეცკის კუნძულები, რომლებიც მდებარეობს ზღვის შუაგულში, ონეგას ყურის შესასვლელთან. კიის კუნძული ონეგას ყურეში მნიშვნელოვანია ისტორიული მონასტრის გამო. ველიკის კუნძული, რომელიც მდებარეობს ნაპირთან ახლოს, არის ყველაზე დიდი კუნძული კანდალაქშას ყურეში