კიროს II დიდი

აქემენიანთა სპარსეთის 1-ლი მეფეთ-მეფე

კიროს_II_დიდი კიროს II დიდი (ძვ. სპარს. Kūruš, ბაბილ. Kuraš; დ. დაახ. ძვ. წ. 590 ან 576 — გ. აგვისტო, ძვ. წ. 530) — სპარსეთის იმპერიის დამფუძნებელი, აქამენიდთა დინასტიის პირველი წარმომადგენელი. დაიპყრო მიდიადა ორი ირანული სამეფო გააერთიანა. მეფობდა ძვ. წ. 559 წლიდან გარდაცვალებამდე. მისი მმართველობის პერიოდში იმპერიამ მოიცვა მთელი სამხრეთ-დასავლეთი აზია და ცენტრალური აზიის დიდი ნაწილი, ეგვიპტედან და ჰელესპონტიდან დასავლეთით მდინარე ინდუსამდე აღმოსავლეთით, შექმნა რა უდიდესი სახელმწიფო ისტორიაში.მისი წარმომავლობის შესახებ მრავალი ლეგენდა არსებობს: ერთი ვერსიით, კიროსი, მიდიის სახელმწიფოში შემავალი პერსიდის მეფის კამბისე I-სა და ასტიაგეს ასულის მანდანეს შვილი იყო, მეორე ვერსიით კი, მეფური წარმოშობის არ ყოფილა.

                                    
                                                               კიროს დიდის მავზოლეუმი ფასარგადებში

კიროსის დაბადების ზუსტი თარიღი უცნობია. თვლიან, რომ ის დაიბადა ძვ. წ. 600-590 წლების შუალედში. ინფორმაციას მისი ბავშვობას და ახალგაზრდობის შესახებ, მხოლოდ ლეგენდებში ვხვდებით, რომლებიც ხშირად ეწინააღმდეგება ერთმანეთს. ბერძენი ისტორიკოსი ქსენოფონტე წერდა, რომ უკვე ძვ.წ V საუკუნეში მეფე კიროსის შესახებ სხვადასხვანაირად წერდნენ. იხ .ვიდეო

კიროს II-მ გააერთიანა სპარსეთის ტომები (ძვ. წ. 558) , სათავეში ჩაუდგა ასტიაგეს წინააღმდეგ აჯანყებას (ძვ. წ. 553) და მიდიელებისავე დახმარებით დაამარცხა და ტყვედ ჩაიგდო იგი. მიდია-სპარსეთის გაერთიანების (ძვ. წ. 550) შემდეგ კიროს II აგრძელებდა კიაქსარეს დაპყრობით პოლიტიკას. ძვ. წ. 547 წელს დაიმორჩილა ჩრდ. ასურეთი, კილიკია, ლიდია, დაიპყრო მცირე აზიის ბერძნული ქალაქები, ძვ. წ. 545-539 წლებში შუა აზიის მნიშვნელოვანი ნაწილი, ხოლო ძვ. წ. 539 წელს ბაბილონი. „როდესაც კიროსმა მიზანში ამოიღო ბაბილონი, ის ყველაზე დიდებულ ქალაქად ითვლებოდა ახლო აღმოსავლეთში და შესაძლოა მთელ იმდროინდელ მსოფლიოშიც კი“, — ნათქვამია ერთ ისტორიულ წიგნში (Ancient World Leaders — Cyrus the Great). ბაბილონი მდ. ევფრატის სანაპიროზე იყო გაშენებული. ქალაქის მასიურ კედლებს გარშემოვლებული ჰქონდა წყლით სავსე თხრილები. ეს დამცავი საშუალებები ქალაქში შეღწევას შეუძლებელს ხდიდა.კიროსის მეომრებმა მდინარე ევფრატსმიმართულება შეუცვალეს, რის შედეგადაც წყლის დონემ მნიშვნელოვნად იკლო. ჯარისკაცებმა ფეხით გადაკვეთეს მდინარე და ასე მიაღწიეს ქალაქის კარიბჭეებამდე, რომლებიც ღია დარჩენოდათ.

აქემენა იმპერიის თვიტმპყრობელობა

ლიდიის დაპყრობის ზუსტი თარიღი უცნობია, მაგრამ ეს უნდა ყოფილიყო კიროსის მიერ მიდიის სამეფოზე გამარჯვებასა (ძვ. წ. 550) და ბაბილონის დაპყრობას შორის (ძვ. წ. 539). მძიმე ბრძოლების შემდეგ კიროსმა დაიკავა მიდიის სამეფოს დედაქალაქი ეკბატანა (ახლანდ. ჰამადანი), რომელიც აქემენიდთა იმპერიის ცენტრი გახდა, და ბოლო მოუღო მიდიის სამეფოს დამოუკიდებლობას. იხ. ვიდეო

კიროს II-ს მიეწერება პასარგადეს დაარსება. შუა აზიის მომთაბარე ტომების თავდასხმებისგან სახელმწიფოს ჩრდ.-აღმ. საზღვრების დასაცავად მან გაილაშქრა მასაგეტებისწინააღმგედ.კიროსისთვის საბედისწერო გახდა მასაგეტების წინააღმდეგ ბრძოლა. ძვ. წ. 530 წლის ზაფხულში მან გაადიარა მდ. არაქსი, სადაც დამარცხდა და დაიღუპა. ჰეროდოტეს ცნობით, კიროსზე შური იძია მასაგეტების დედოფალმა ტომირისმა ვაჟის სიკვდილისთვის. კიროს II-ის მმართველობის ერთ-ერთი მთავარი ნიშან-თვისება იყო დაპყრობილი ხალხების კულტურულ ფასეულობათა მიღება-ათვისება და შემწყნარებლური პოლიტიკა ხალხთა რელიგიისა და ადათებისადმი. კიროს II-ის მოქნილი პოლიტიკის დადასტურებაა ებრაელების გათავისუფლება „ბაბილონის ტყვეობიდან“. მისდამია მიძღვნილი ძველაღმოსავლური და ანტიკური ლიტერატურის მთელი რიგი ნაწარმოებები.

იხ ვიდეო

ყველა ბერძენი მწერალი თვლის, რომ სახელი კიროსი მეფეს დაბადებიდანვე კი არ ჰქონდა, არამედ ტახტზე ასვლის შემდეგ უწოდეს.

სახელი კიროსი არის ლათინური ფორმა, რომელიც წარმოიშვა ბერძნული ენიდან Kūros . სახელი და მისი მნიშვნელობა სხვადასხვა ენაზეა ჩაწერილი ძველ წარწერებში. ძველი ბერძენი ისტორიკოსები ქტესია კნიდოსელი და პლუტარქე აღნიშავდნენ, რომ სახელი კიროსი მოდიოდა სახელიდან Kūros, მზე, რომლის კონცეფცია მოდიოდა მნიშვნელობიდან „ისე როგორც მზე“.

                                           

                                                           სპარსელი მშვილდოსნები

 (ძვ. ბერძნ. Καρία) — ძველი ქვეყანა მცირე აზიის (ახლანდელი თურქეთი) სამხრეთ-დასავლეთში, ლიკიასა და ლიდიას შორის, ძვ. წ. I ათასწლეულში. მთავარი ქალაქი — ჰალიკარნასი. კარიის ტერიტორია, დასახლებული იყო ძვ. წ. II ათასწლეულიდან. კარიელების გარდა აქ ცხოვრობდენ იონიელები და დორიელები. ძვ. წ. V-IV სს-ში, კარიას ჰყავდა ადგილობრივი მმართველები, რომლებიც ემორჩილებოდნენ აქემენიდებს. ძვ. წ. 129 წლიდან შედიოდა რომის პროვინცია აზიაში. უკანასკნელ წლებში წარმატებით გაიშიფრა კარიული წარწერები, რომელთა ენას სპეციალისტები აკუთვნებდნენ 

ინდოევროპული ენების ხეთურ-ლუვიურ ჯგუფს.

იონიას, კარიასა და ლიკიას დაპყრობას

                                           

                                                                           სპარსელი მებრძოლები

ისარგებლა იმით, რომ კიროსი გაემგზავრა თავისი სახელმწიფოს აღმოსავლეთ საზღვრებამდე, ლიდიან პაქტიუსთან, რომელსაც კიროსმა  დაავალა კრუასუსის საგანძურის შენარჩუნება, ძვ.წ 546 წელს. ე. აჯანყდნენ სპარსელთა წინააღმდეგ. ოქროს დახმარებით მან შეძლო ნაიომნუკების დაქირავება და საბერძნეთის სანაპირო ქალაქების მკვიდრთა დარწმუნება აჯანყებაში შესვლისკენ. რის შემდეგაც იგი სარდისში გადავიდა და ალყა შემოარტყა აკროპოლისს, სადაც ლიდიის გუბერნატორი, სპარს ტაბალი იჯდა. აჯანყებულთა წინააღმდეგ წამოვიდა კიროსის სარდალი, მეად მაზარ. სპარსული არმიის მიდგომის შესახებ, პაკტიმ თავის მთავარ მხარდამჭერებთან ერთად გაიქცა ჯერ ზღვისპირა ქალაქ კიმუზე, შემდეგ მიტილენზე კუნძულ ლესბოსში, და ბოლოს კუნძულ კიოსში, მაგრამ კუნძულის მკვიდრებმა გაუშვეს სპარსელები სანაცვლოდ მცირე მიწის ნაკვეთის სანაცვლოდ.

ლიდიაში აჯანყების ჩახშობის შემდეგ, მაზარმა დაიწყო მცირე აზიის საბერძნეთის ქალაქების დაპყრობა, რომლებიც პაკტიის აჯანყებას შეუერთდნენ. მან დაემორჩილა ვენეციელთა მხარე და მდინარე მეანდერის ხეობა, რამაც ჯარი გაძარცვა. იგივე ბედი ეწვია ქალაქ მაგნეზიას. მალევე, მაზარი გარდაიცვალა, ხოლო მედა ჰარპახი დაინიშნა მის ადგილზე.

ჰარპაგუსმა დაიწყო საბაგირო კედლების აშენება საბერძნეთის კედლებთან ახლოს, შემდეგ კი აიღო ისინი. ფელიკის, უმსხვილესი საბერძნეთის ქალაქ მცირე აზიაში, მილეტუსის შემდეგ, არ სურდათ სპარსელების დამორჩილება და გემებზე გაიქცნენ ჯერ კუნძულ კინზე, შემდეგ კი იტალიაში, ქალაქ რეჯში, სადაც დააარსეს კოლონია. ფოკელთა მაგალითს მიჰყვებოდნენ ქალაქ თეოსის მკვიდრნი, რომლებიც აბრადაში გადავიდნენ თრაკაში. იონიის დანარჩენი ქალაქები (გარდა მილეტუსის გარდა, რომელიც ადრე იყო დადებული მოკავშირეებთან კიროსთან) შეეცადნენ წინააღმდეგობა გაეწიათ ჰარპუიგს, მაგრამ დამარცხდნენ, დაიმორჩილა და დააწესა ხარკი. მას შემდეგ რაც ჰარპაგუსმა დაიპყრო მატერიკული იონიელები, კუნძული იონიელები, იმავე ბედის შიშით, ნებაყოფლობით წარუდგინეს კიროსს. ბერძნებს (მეზღვაურთა მსგავსად) სჭირდებოდა, კიროსმა არ გააუარესა ის პირობები, რომლებშიც ისინი იყვნენ კრეისოსის ხელისუფლების ქვეშ.

იონიას დაპყრობით, ჰარპაგუსმა ომი წამოიწყო ყარანელებზე, კავიელებზე და ლაციელებზე, თან წაიყვანა იონიელები და ეგეელები. კარიას მოსახლეობა დაემორჩილებოდა სპარსელებს, როგორც ჰეროდოტეს თქმით, "დიდებით არ დაფარავს" და "ყოველგვარი სიკეთის გარეშე". მართალია, ნახევარკუნძულზე მდებარე კნიდას მკვიდრებმა სცადეს თხრილი (5 ნაბიჯის სიგანე, დაახლოებით 900 მ) isthmus გათხრა, მათ გამოეყვნენ მატერიკზე, რათა თავიანთი მიწა ყოფილიყვნენ კუნძულად, მაგრამ, მძიმე გრანიტზე დაბრკოლებისას, მათ შეწყვიტეს მუშაობა და ჩხუბის გარეშე ჩაბარდნენ. მხოლოდ ერთი ყარანული ტომი - პედასიელები - გარკვეული პერიოდის განმავლობაში წინააღმდეგობა გაუწიეს. მათ გამაგრება მოახდინეს მთაზე, რომელსაც ლიდა ჰქვია და მრავალი უბედურება გამოუტანეს ჰარპუნს, მაგრამ საბოლოოდ დაიპყრეს