ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                                 გამოცანა

გამოცანა — ზეპირსიტყვიერების ჟანრი; საგნის ან მოვლენის პოეტური, ნართაული დახასიათება თვით ამ ობიექტის დაუსახელებლად მისი გამოცნობის მიზნით. წარმოშობით გამოცანა პირველყოფილ საზოგადოებას მიეკუთვნება; თავდაპირველად მას საკულტო მნიშვნელობა ჰქონდა, იმ უძველეს წარმოდგენებს უკავშირდებოდა, რომლებიც საგნის ან მოვლენის საკუთარი სახელით მოხსენიებას კრძალავდა. მოგვიანებით გამოცანამ მხატვრულ-ესთეტიკური და შემეცნებითი ფუნქცია შეიძინა. მისი დანიშნულებაა ადამიანში გონებამახვილობისა და დაკვირვების უნარის აღზრდა. გამოცანის თემატიკა, შეუზღუდველია, მისი ფორმა — კომპაქტური, დახვეწილი, უმთავრესად რიტმული, ზოგჯერ რითმიანიც („ვკეცე, ვკეცე — ვერ დავკეცე“, „დავკარ ხმალი, არ დააჩნდა კვალი“ და სხვა). ქართული გამოცანების პირველი შემკრებია პლატონ იოსელიანი („გამოცანანი ქართულნი“, 1835, ხელნაწერი დაცულია სანქტ-პეტერბურგში, სალტიკოვ-შჩერდრინის სახელობის საჯარო ბიბლიოთეკაში). ქართული გამოცანების პირველი ბეჭდური გამოცემა 1879 წელს მიეკუთვნება (შემკრები რაფიელ ერისთავი). გამოცანების ტექსტები ჩაწერილი აქვთ აკაკი წერეთელს, სოსიკო მერკვილაძეს, მელიტონ კელენჯერიძეს, ი. გომელაურს და სხვებს. გამოცანა გვხვდება ფოლკლორის სხვა ჟანრებში და მხატვრულ ლიტერატურაშიც (გამოცანის ნიმუშები იხ. წიგნში „ხალხური სიბრძნე“, ტ. 5, 1965).

იხ. ვიდე - 10 დამაინტრიგებელი და სახალისო გამოცანა

ტიმოლოგია

თანამედროვე ინგლისური სიტყვა რიდლი იზიარებს მის წარმოშობას სიტყვასთან წაკითხული, ორივე მომდინარეობს საერთო გერმანული ზმნიდან *rēdaną, რაც ნიშნავს "ინტერპრეტაციას, გამოცნობას". ამ ზმნიდან წარმოიშვა დასავლურგერმანული არსებითი სახელი *rādislī, რაც სიტყვასიტყვით ნიშნავს "გამოცნობას, გასაგებს". აქედან მოდის ჰოლანდიური raadsel, გერმანული Rätsel და ძველი ინგლისური *rǣdels, რომელთაგან ეს უკანასკნელი გახდა თანამედროვე ინგლისური გამოცანები.

განმარტებები

გამოცანების ზუსტად განსაზღვრა რთულია და მიიპყრო საკმაოდ დიდი მეცნიერული დებატები. პირველი მნიშვნელოვანი თანამედროვე მცდელობა გამოცანების განსაზღვრის თანამედროვე დასავლურ მეცნიერებაში იყო რობერტ პეტჩი 1899 წელს, [4] კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი წვლილით, სტრუქტურალიზმით შთაგონებული, რობერტ ა. ჯორჯისა და ალან დანდესის მიერ 1963 წელს. ჟორჟი და დუნდესი ვარაუდობენ, რომ "გამოცანები არის ტრადიციული სიტყვიერი გამოთქმა, რომელიც შეიცავს ერთ ან მეტ აღწერილ ელემენტს, რომელთა წყვილი შეიძლება იყოს დაპირისპირებული; ელემენტების რეფერენტი გამოსაცნობია". გამოცანის მრავალი შესაძლო ქვეჯგუფია, მათ შორის შარადები, დრუდლები და ზოგიერთი ხუმრობა.

ზოგიერთ ტრადიციასა და კონტექსტში გამოცანები შეიძლება გადაფაროს ანდაზებთან. მაგალითად, რუსული ფრაზა „არაფერი მტკივა, მაგრამ ის მუდამ კვნესის“ შეიძლება გამოიყენებოდეს როგორც ანდაზა (როდესაც მისი რეფერენტი ჰიპოქონდრია) ან გამოცანად (როდესაც მისი რეფერენტი არის ღორი).

იხ. ვიდეო - Даже самый умный профессор не сможет разгадать все 17 загадок

გამოცანებზე ბევრი აკადემიური კვლევა ფოკუსირებულია გამოცანების შეგროვებაზე, კატალოგირებაზე, განსაზღვრასა და ტიპოლოგიზაციაზე. ძირითადი ნაშრომი გამოცანების კატალოგიზაციისა და ტიპოლოგიზაციის შესახებ გამოქვეყნდა ანტი აარნის მიერ 1918–20 წლებში  და არჩერ ტეილორის მიერ. ამოხსნის გარეშე ჩაწერილი უძველესი გამოცანების შემთხვევაში, მნიშვნელოვანი მეცნიერული ენერგია ასევე მიდის გადაწყვეტილებების შეთავაზებასა და დებატებში.

მიუხედავად იმისა, რომ ადრე მკვლევარები ცდილობდნენ გამოცანების ამოღებას თავიანთი სოციალური შესრულების კონტექსტებიდან, ანთროპოლოგიის ზრდამ ომის შემდგომ პერიოდში უფრო მეტი მკვლევარი წაახალისა, შეესწავლათ გამოცანებისა და გამოცანების სოციალური როლი. თუმცა, გამოცანების ფართომასშტაბიანი კვლევები, როგორც წესი, შემოიფარგლება დასავლეთის ქვეყნებით, აზიური და აფრიკული გამოცანები შედარებით უგულებელყოფილია.

გამოცანებმა ასევე მიიპყრო ენათმეცნიერები, რომლებიც ხშირად სწავლობდნენ გამოცანებს სემიოტიკის თვალსაზრისით; , იმის შესწავლა, თუ როგორ შეიძლება გამოცანებმა გვაცნობონ ადამიანების კონცეპტუალიზაციისა და მათი გარემოს შესწავლის შესახებ.

იხ. ვიდეო - 30 Riddles Test If You Can Sniff Out a Fake