ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                          ვაზოპრესინი

არგინინ-ვაზოპრესინის მოდელი

 

 ჰორმონი, რომელსაც ასევე უწოდებენ ანტიდიურეზულ ჰორმონს (ADH), არგინინის ვაზოპრესინს (AVP), ან არგიპრეზინს.^[1] ვაზოპრესინი სინთეზირებულია AVP გენიდან, როგორც პეპტიდური პროჰორმონი ჰიპოთალამუსის ნეირონებში^[2] და გარდაიქმნება AVP-ად. შემდეგ ის მიემართება აქსონში, რომელიც მთავრდება ჰიპოფიზის უკანა ჯირკვალში და გამოიყოფა ვეზიკულებიდან, ცირკულაციაში უჯრედგარე სითხის ჰიპერტონიურობის (ჰიპეროსმოლარობის) საპასუხოდ. AVP-ს აქვს ორი ძირითდი ფუნქცია. პირველი, ის ზრდის თავისუფალი წყლის რაოდენობას, ხსნადის გარეშე, რომელიც კვლავ შეიწოვება ცირკულაციაში, ნეფრონების თირკმლის მილაკებში ფილტრიდან. მეორე ფუნქცია, AVP ავიწროებს არტერიოლებს, რაც ზრდის პერიფერიულ სისხლძარღვთა წინააღმდეგობას და ზრდის არტერიულ წნევას.

შესაძლებელია მესამე ფუნქციის განხილვაც. ზოგიერთი AVP შეიძლება გამოიყოს უშუალოდ ტვინში, ჰიპოთალამუსიდან და შიძლება შეასრულოს მნიშვნელოვანი როლი სოციალურ ქცევაში, სექსუალურ მოტივაციაში, წყვილთა კავშირში და სტრესთან რეაქციაში.

ვაზოპრესინი იწვევს ღეროვანი უჯრედების განცალკევებას კარდიომიოციტებად და ხელს უწყობს გულის კუნთის ჰომეოსტაზს.

მას აქვს ძალიან მცირე ნახევარგამოყოფის პერიოდი, 16-დან 24 წუთამდე

იხ. იდეო - Антидиуретический гормон (АДГ, вазопрессин).

ტრუქტურა

შედგება 9 ამინომჟავისგან: Cys-Tyr-Phe-Gln-Asn-Cys-Pro-(Arg ან Lys)-Gly. ძუძუმწოვრების უმეტესობაში მე-8 პოზიცია არის არგინინი (არგინინ-ვაზოპრესინი, AVP), ღორებში და ზოგიერთ მონათესავე ცხოველში - ლიზინი (ლიზინ-ვაზოპრესინი, LVP). Cys1 და Cys6 ნარჩენებს შორის იქმნება დისულფიდური ბმა.

ოქსიტოცინის სტრუქტურა ძალიან ჰგავს ვაზოპრესინის სტრუქტურას. ის ასევე არის არაპეპტიდური ჰორმონი დისულფიდური ხიდით და მისი ამინომჟავების თანმიმდევრობა განსხვავდება მხოლოდ ორ პოზიციაში. ოქსიტოცინისა და ვაზოპრესინის გენები განლაგებულია ერთ ქრომოსომაზე და უმეტეს შემთხვევაში ერთმანეთისგან შედარებით მცირე მანძილით (15000 ფუძეზე ნაკლები) არის განლაგებული. ამ ორი პეპტიდის მსგავსებამ შეიძლება გამოიწვიოს გარკვეული ჯვარედინი რეაქცია: ოქსიტოცინს აქვს მცირე ანტიდიურეზული აქტივობა და ADH-ის მაღალმა დონემ შეიძლება გამოიწვიოს საშვილოსნოს შეკუმშვა.

სინთეზი და სეკრეცია

ჰორმონის უმეტესი ნაწილი სინთეზირებულია მსხვილუჯრედოვანი ნეირონების მიერ ჰიპოთალამუსის სუპრაოპტიკურ ბირთვში, რომელთა აქსონები მიდიან ჰიპოფიზის უკანა ჯირკვალში ("ნეიროჰიპოფიზი") და ქმნიან სინაფსურ მსგავს კონტაქტებს სისხლძარღვებთან. ნეირონების სხეულებში სინთეზირებული ვაზოპრესინი აქსონალური ტრანსპორტით ტრანსპორტირდება აქსონების დაბოლოებამდე და გროვდება პრესინაფსურ ვეზიკულებში, გამოიყოფა სისხლში ნეირონის აგზნებისას.

რეცეპტორების ტიპები და უჯრედშიდა ჰორმონალური სიგნალის გადაცემის სისტემები

ვაზოპრესინის ყველა რეცეპტორი არის კლასიკური მემბრანული რეცეპტორები, რომლებიც დაკავშირებულია ჰეტეროტრიმერულ G პროტეინებთან.

V1A და V1B რეცეპტორები (V1R) ასოცირდება Gq პროტეინებთან და ასტიმულირებენ ჰორმონალური სიგნალის გადაცემის ფოსფოლიპაზა-კალციუმის მექანიზმს.

თირკმელებში V1R-ებს აქვთ მაღალი სიმკვრივე შემგროვებელი სადინარების ეპითელიურ უჯრედებზე. V1A რეცეპტორები გვხვდება სისხლძარღვების გლუვ კუნთებზე და იწვევენ ვაზოკონსტრიქციას უჯრედშიდა კალციუმის ზრდით ფოსფოინოზიტოლის კასკადის მეშვეობით. V1R ასევე გვხვდება კარდიომიოციტებზე, თავის ტვინში, სათესლე ჯირკვალში, საშვილოსნოს ყელის ზედა განგლიონსა და ღვიძლში.

იხ. ვიდეო - Oxytocin and vasopressin/ADH (Posterior Pituitary Hormones) Physiology

                                                                                 

ამ რეცეპტორების აგონისტები არიან კოგნიტური სტიმულატორები და აღმოფხვრის სივრცითი მეხსიერების დარღვევებს სკოპოლამინით; ანტაგონისტები არღვევენ მეხსიერების გახსენებას. ამ ნივთიერებების გამოყენება შეზღუდულია შეყვანის გზით. მეხსიერებაზე მოქმედი V1R აგონისტების მაგალითებია NC-1900 და [pGlu4,Cyt6]AVP4-9.

V1B (V3) რეცეპტორები გამოხატულია წინა ჰიპოფიზის ჯირკვალში ("ადენოჰიპოფიზი") და ტვინში, სადაც ვაზოპრესინი მოქმედებს როგორც ნეიროტრანსმიტერი. ისინი პასუხისმგებელნი არიან ქცევით და ნეიროენდოკრინულ ადაპტაციაზე სტრესთან და ასევე მონაწილეობენ ზოგიერთ ფსიქიატრიულ მდგომარეობაში, კერძოდ დეპრესიაში. ამ რეცეპტორების შესწავლა ძირითადად ხდება შერჩევითი ანტაგონისტის SSR149415 გამოყენებით.

V2 რეცეპტორები ასოცირდება Gs პროტეინებთან და ასტიმულირებენ ჰორმონალური სიგნალის გადაცემის ადენილატ ციკლაზას მექანიზმს. ლოკალიზებულია ძირითადად თირკმლის შემგროვებელ სადინარში. ვაზოპრესინის ცნობილი ანტიდიურეზული ეფექტი ხდება V2R აქტივაციის გზით. ვაზოპრესინი არეგულირებს თირკმელების წყლის გამოყოფას თირკმლის შემგროვებელი მილის ოსმოსური წყლის გამტარიანობის გაზრდით. ეს ეფექტი აიხსნება V2R-ის Gs-თან შეერთებით, რაც ააქტიურებს cAMP-ს.

ეს რეცეპტორები შაქრიანი დიაბეტის საწინააღმდეგო მრავალი წამლის სამიზნეა. ცენტრალურ ნერვულ სისტემაში ეს რეცეპტორები შეიძლება იყოს კოგნიტური დაქვეითებასთან ბრძოლის სამიზნე, მაგრამ ერთადერთი ნივთიერება, რომელიც იყო დეტალური კვლევების საგანი, არის ამ რეცეპტორების DDAVP (დესმოპრესინი, 1-დეამინო-8-D-არგინინ-ვაზოპრესინი) აგონისტი. ), რომელიც აძლიერებს მეხსიერებას და კოგნიტურ შესაძლებლობებს.

ფიზიოლოგიური ეფექტები

ადენოჰიპოფიზში ვაზოპრესინი კორტიკოტროპინ-რილიზინგ ჰორმონთან ერთად ასტიმულირებს ACTH-ის სეკრეციას.

თირკმლები

ვაზოპრესინი არის (ნატრიურეზულ პეპტიდებთან, ალდოსტერონთან და ა.შ.) ერთ-ერთი ჰორმონი, რომელიც არეგულირებს თირკმელებით წყლის გამოყოფას. მისი შეერთება შემგროვებელი სადინარის V2 რეცეპტორებთან იწვევს წყლის არხის პროტეინის აკვაპორინ 2-ის შეყვანას მისი ძირითადი უჯრედების აპიკალურ მემბრანაში, რაც ზრდის შემგროვებელი სადინარის ეპითელიუმის გამტარიანობას წყლისთვის და იწვევს მისი რეაბსორბციის ზრდას. ვაზოპრესინის არარსებობის შემთხვევაში, მაგალითად, უშაქრო დიაბეტის დროს, ადამიანის დღიური დიურეზი შეიძლება მიაღწიოს 20 ლიტრს, ხოლო ჩვეულებრივ 1,5 ლიტრს. თირკმლის იზოლირებულ მილაკებზე (canaliculi renalis) ექსპერიმენტებში ვაზოპრესინი ზრდის ნატრიუმის რეაბსორბციას, ხოლო მთლიან ცხოველებში იწვევს ამ კატიონის გამოყოფის ზრდას. როგორ უნდა მოგვარდეს ეს წინააღმდეგობა ჯერ კიდევ არ არის ნათელი.

ვაზოპრესინის წმინდა ეფექტი თირკმელებზე არის ორგანიზმში წყლის შემცველობის მატება, მოცირკულირე სისხლის მოცულობის (CBV) ზრდა (ჰიპერვოლემია) და სისხლის პლაზმის განზავება (ჰიპონატრიემია და ოსმოლარობის დაქვეითება).

გულ-სისხლძარღვთა სისტემა

V1A რეცეპტორების მეშვეობით (ინგლ.)რუს. ვაზოპრესინი ზრდის შინაგანი ორგანოების, განსაკუთრებით კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის გლუვი კუნთების ტონუსს, ზრდის სისხლძარღვთა ტონუსს და ამით იწვევს პერიფერიული წინააღმდეგობის მატებას. ამის გამო, ისევე როგორც BCC-ის მომატების გამო, ვაზოპრესინი ზრდის არტერიულ წნევას. თუმცა, ჰორმონის ფიზიოლოგიურ კონცენტრაციებში მისი ვაზომოტორული ეფექტი მცირეა. ვაზოპრესინს აქვს ჰემოსტატიკური (ჰემოსტატიკური) მოქმედება მცირე სისხლძარღვების სპაზმის გამო, აგრეთვე ღვიძლიდან, სადაც V1A რეცეპტორები განლაგებულია, სისხლის კოაგულაციის ზოგიერთი ფაქტორის, განსაკუთრებით VIII ფაქტორის (ფონ ვილბრანდის ფაქტორი) სეკრეციის გაზრდის გამო. ქსოვილის პლაზმინის აქტივატორი და თრომბოციტების აგრეგაციის გაზრდა. მაღალი დოზებით ADH იწვევს არტერიოლების შეკუმშვას, რაც იწვევს არტერიული წნევის მატებას. ჰიპერტენზიის განვითარებას ხელს უწყობს აგრეთვე სისხლძარღვთა კედლის მგრძნობელობის მატება კატექოლამინების შემავიწროვებელი მოქმედების მიმართ, რომელიც შეინიშნება ADH-ის გავლენის ქვეშ. ამასთან დაკავშირებით, ADH-ს ეწოდა ვაზოპრესინი.

ცენტრალური ნერვული სისტემა

თავის ტვინში ჩართულია აგრესიული ქცევის რეგულირებაში. იგი უნდა მონაწილეობდეს მეხსიერების მექანიზმებში .

არგინინის ვაზოპრესინი, უფრო სწორად მისი V1A რეცეპტორი (ინგლისური)rus. თავის ტვინში თამაშობს როლს სოციალურ ქცევაში, კერძოდ, მეწყვილის პოვნაში, ცხოველებში მამობრივი ინსტინქტი და მამაკაცებში მამობრივი სიყვარული. პრაირულ (სტეპურ) ველებში (Microtus ochrogaster (ინგლისური) რუსი გვარის Gray voles) (რომლებიც, განსხვავებით მათი მონათესავე მთის (ინგლისური) რუსულისგან და მინდვრის (პენსილვანიური), მკაცრად მონოგამური (ერთგული პარტნიორების) გამო. უფრო გრძელი პრომოტორისთვის -მიკროსატელიტი RS3 რეცეპტორის გენამდე, მისი ექსპრესია გაიზარდა . გარდა ამისა, პოლიგამიური ბუშტები, რომელთა RS3 სიგრძე სხვებზე მეტია, უფრო ერთგულები არიან თავიანთი პარტნიორების მიმართ და, უფრო მეტიც, „დონ ჟუანი“ შეიძლება გადაიქცეს ერთგულ ქმრად ტვინში ვაზოპრესინის რეცეპტორების ექსპრესიის გაზრდით. ასევე ცნობილია, რომ კორელაცია იქნა ნაპოვნი მიკროსატელიტის პრომოტორის სიგრძესა და ადამიანებში ოჯახური ურთიერთობების სიძლიერეს შორის.

ვაზოპრესინის სეკრეციის მთავარი სტიმული არის სისხლის პლაზმის ოსმოლარობის ზრდა, რომელიც გამოვლენილია ოსმორეცეპტორების მიერ თვით ჰიპოთალამუსის პარავენტრიკულურ და სუპრაოპტიკურ ბირთვებში, მესამე პარკუჭის წინა კედლის მიდამოში და ასევე, როგორც ჩანს, ღვიძლში და რიგ სხვა ორგანოებში. გარდა ამისა, ჰორმონის სეკრეცია მატულობს BCC-ის შემცირებით, რასაც აღიქვამენ ინტრათორაკალური ვენების და წინაგულების ვოლომორეცეპტორები. AVP-ის შემდგომი სეკრეცია იწვევს ამ დარღვევების კორექტირებას.

ვაზოპრესინი ქიმიურად ძალიან ჰგავს ოქსიტოცინს, ამიტომ მას შეუძლია ოქსიტოცინის რეცეპტორებთან დაკავშირება და მათი მეშვეობით აქვს საშვილოსნო და ოქსიტოციტური (საშვილოსნოს ტონის და შეკუმშვის მასტიმულირებელი) ეფექტი. თუმცა, მისი მიდრეკილება OT რეცეპტორებთან დაბალია; ამიტომ, ფიზიოლოგიურ კონცენტრაციებში, ვაზოპრესინის საშვილოსნო და ოქსიტოციტური ეფექტები გაცილებით სუსტია, ვიდრე ოქსიტოცინი. ანალოგიურად, ოქსიტოცინს, ვაზოპრესინის რეცეპტორებთან შეკავშირებით, აქვს გარკვეული, თუმცა სუსტი, ვაზოპრესინის მსგავსი მოქმედება - ანტიდიურეზული და ვაზოკონსტრიქტორი.

სისხლში ვაზოპრესინის დონე იზრდება შოკის პირობების, დაზიანებების, სისხლის დაკარგვის, ტკივილის სინდრომების, ფსიქოზის დროს, გარკვეული მედიკამენტების მიღებისას.

იხ. ვიდეო - Vasopressin