ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                        ედმუნდ ჰალეი

დაბ. თარიღი 29 ოქტომბერი (8 ნოემბერი), 1656

დაბ. ადგილი ჰაგერსტონი

გარდ. თარიღი 14 (25) იანვარი, 1742 (85 წლის)

გარდ. ადგილი გრინვიჩი

დასაფლავებულია St Margaret's, Lee

მოქალაქეობა Union flag 1606 (Kings Colors).svg დიდი ბრიტანეთის სამეფო

ეროვნება ინგლისელები

საქმიანობა გეოფიზიკა, მეტეოროლოგია, დემოგრაფია, მათემატიკოსი, მეტეოროლოგი, ფიზიკოსი და ასტრონომია

მუშაობის ადგილი გრინვიჩის სამეფო ობსერვატორია

ალმა-მატერი სენტ-პოლის სკოლა, დედოფლის კოლეჯი და ოქსფორდის უნივერსიტეტი

განთქმული მოსწავლეები James Pound

მეუღლე მერი ტუკი

ედმუნდ ჰალეი, ჰელი (დ. 8 ნოემბერი [ძვ. სტ. 29 ოქტომბერი ], 1656, ჰეიგერზტაუნი, ლონდონის ახლოს — გ. 25 იანვარი [ ძვ. სტ. 14 იანვარი ], 1742, გრინვიჩი) — ინგლისელი ასტრონომი და გეოფიზიკოსი, ლონდონის სამეფო საზოგადოების წევრი (1678-იდან).

განათლება მიიღო ოქსფორდის უნივერსიტეტში, 1703 წლიდან იყო მათემათიკის პროფესორი იქვე, 1720-იდან - გრინვიჩის ობსერვატორიის დირექტორი. შეადგინა სამხრეთის ცის ვარსკვლავთა (341) პირველი ტელესკოპური კატალოგი (1676–1678), დაამტკიცა კომეტის პერიოდულობა (1682); აღმოაჩინა ვარსკვლავთა საკუთარი მოძრაობა (1718), მთვარის მოძრაობის საშუალო აჩქარება და უთანასწორობები იუპიტერისა და სატურნის მოძრაობაში. დააკვირდა მზის დისკოზე ვენერას გავლას. აღმოაჩინა მზის პარალაქსი|პარალაქსის განსაზღვრის მეთოდი (1679), მერკურის მოძრაობაზე დაკვირვებით (1677) კი თვითონ განსაზღვრა მანძილი მზემდე და მერკურამდე. 1698–1700 ექსპედიციის შედეგად შეადგინა პირველი გეომაგნიტური რუკა (1701). პირველმა გამოსცა საკუთარი სახსრებით ი. ნიუტონის "ნატურალური ფილოსოფიის მათემატიკური საწყისები". არაბულიდან თარგმნა და 1710 გამოსცა აპოლონიოს პერგელის მათემატიკური შრომები.ცხოვრება, როგორც აკადემიკოსი

1703 წლის ნოემბერში ჰალი დაინიშნა გეომეტრიის სავილიან პროფესორად ოქსფორდის უნივერსიტეტში, მისი თეოლოგიური მტრები ჯონ ტილოტსონი და ეპისკოპოსი სტილინგფლიტი გარდაიცვალნენ. 1705 წელს, ისტორიული ასტრონომიის მეთოდების გამოყენებით, მან გამოაქვეყნა ნაშრომი Astronomiae cometicae synopsis (კომეტების ასტრონომიის სინოფსი); ამაში მან გამოაცხადა თავისი რწმენა, რომ 1456, 1531, 1607 და 1682 წლების კომეტა ერთი და იგივე კომეტას იყო და რომ ის დაბრუნდებოდა 1758 წელს. მაგრამ როდესაც ეს მოხდა, კომეტა გახდა საყოველთაოდ ცნობილი, როგორც ჰალეის კომეტა.

1706 წლისთვის ჰალიმ ისწავლა არაბული და დაასრულა ედუარდ ბერნარდის მიერ  დაწყებული თარგმანი აპოლონიუსის კონიკის V–VII წიგნებიდან ლეიდენში და ბოდლეანის ბიბლიოთეკაში ოქსფორდის ასლებიდან. მან ასევე დაასრულა პირველი ოთხი წიგნის ახალი თარგმანი ორიგინალური ბერძნულიდან, რომელიც დაიწყო გარდაცვლილი დავით გრიგორის მიერ. მან გამოაქვეყნა ეს წიგნი VIII[55] საკუთარ რეკონსტრუქციასთან ერთად პირველ სრულ ლათინურ გამოცემაში 1710 წელს. იმავე წელს მან მიიღო სამართლის დოქტორის საპატიო ხარისხი ოქსფორდიდან.

1716 წელს ჰალიმ შესთავაზა დედამიწასა და მზეს შორის მანძილის მაღალი სიზუსტის გაზომვა ვენერას ტრანზიტის დროით. ამით ის მიჰყვებოდა ჯეიმს გრეგორის მიერ Optica Promota-ში აღწერილ მეთოდს (რომელშიც ასევე აღწერილია გრიგორიანული ტელესკოპის დიზაინი). გონივრულია ვივარაუდოთ, რომ ჰალი ფლობდა და წაიკითხა ეს წიგნი იმის გათვალისწინებით, რომ გრიგორიანული დიზაინი იყო მთავარი ტელესკოპის დიზაინი, რომელიც გამოიყენებოდა ასტრონომიაში ჰალეის დღეებში. ჰალეის დამსახურება არ არის, რომ მან ვერ შეძლო გრიგოლის პრიორიტეტის აღიარება ამ საკითხში. 1717–1818 წლებში მან აღმოაჩინა "ფიქსირებული" ვარსკვლავების სწორი მოძრაობა (გამოაქვეყნა ეს 1718 წელს)  მისი ასტრომეტრიული გაზომვების შედარებით პტოლემეის ალმაგესტში მოცემულ ზომებთან. აღინიშნა, რომ არქტურუსი და სირიუსი მნიშვნელოვნად გადაადგილდებოდნენ, ეს უკანასკნელი 30 წუთში (მთვარის დიამეტრის დაახლოებით) სამხრეთის მიმართულებით 1800 წლის განმავლობაში განვითარდა.

1720 წელს ჰალიმ თავის მეგობარ ანტიკვარელ უილიამ სტუკლისთან ერთად მონაწილეობა მიიღო სტოუნჰენჯის მეცნიერულად დათარიღების პირველ მცდელობაში. ვივარაუდოთ, რომ ძეგლი იყო აგებული მაგნიტური კომპასის გამოყენებით, სტუკლი და ჰალი ცდილობდნენ გამოეთვალათ აღქმული გადახრები არსებული მაგნიტური ჩანაწერებიდან შესწორებების შეტანით და შესთავაზეს სამი თარიღი (ძვ. წ. 460, ახ. . ეს თარიღები მცდარი იყო ათასობით წლის განმავლობაში, მაგრამ იდეა, რომ მეცნიერული მეთოდების გამოყენება შეიძლებოდა უძველესი ძეგლების დასათარიღებლად, თავის დროზე რევოლუციური იყო.

ჰალის საფლავი

ჰალიმ შეცვალა ჯონ ფლემსტიდი 1720 წელს, როგორც სამეფო ასტრონომი, თანამდებობა ჰალეიმ სიკვდილამდე 1742 წელს, 85 წლის ასაკში, დაიკავა. ის დაკრძალეს წმინდა მარგარეტის ძველი ეკლესიის სასაფლაოზე, ლი (ახლიდან აშენებული), ლი ტერასში, ბლექჰიტში. იგი დაკრძალეს იმავე სარდაფში, სადაც ასტრონომი სამეფო ჯონ პონდი; იქვე არის ასტრონომის სამეფო ნათანიელ ბლისის დაუსახელებელი საფლავი. მისი ორიგინალური საფლავის ქვა ადმირალტმა გადაასვენა, როდესაც ლიის ორიგინალური ეკლესია დაანგრიეს და აღადგინეს - ის დღეს შეგიძლიათ ნახოთ კამერა ობსკურას სამხრეთ კედელზე სამეფო ობსერვატორიაში, გრინვიჩში. მისი მონიშნული საფლავი შეგიძლიათ ნახოთ წმინდა მარგარეტის ეკლესიაში, ლი ტერასი.

მიუხედავად მუდმივი მცდარი მოსაზრებისა, რომ ჰალიმ რაინდის წოდება მიიღო, ეს ასე არ არის. იდეის მიდევნება შესაძლებელია ამერიკულ ასტრონომიულ ტექსტებში, როგორიცაა უილიამ ავგუსტუს ნორტონის 1839 წლის ელემენტარული ტრაქტატი ასტრონომიის შესახებ, შესაძლოა ჰალის სამეფო ოკუპაციისა და სერ ისააკ ნიუტონთან კავშირების გამო.

იხ. ვიდეო - The First Actuary thought the Earth was Hollow - Edmond Halley - 

 Edmond Halley was the first actuary but he also thought the earth was hollow! This video is the prequel to the previous Actuarial History Video.