ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                               კვების ჯაჭვი

 ხაზოვანი სისტემა ერთმანეთთან დაკავშირებულ კვებით ქსელში. დაწყებული პროდუცენტებიდან (როგორიცაა ბალახები ან ხეები), დამთავრებული რედუცენტებით (მაგ. სოკოები და ბაქტერიები. კვების ჯაჭვი გვიჩვენებს, თუ რამდენად არიან ორგანიზმები ერთმანეზე დამოკიდებულნი იმის მიხედვით, თუ რას ჭამენ ისინი. კვების ჯაჭვი პირველად შეისწავლა აფრიკულ - არაბული წარმოშობის მეცნიერმა ალ-ჯაჰიზმა IX საუკუნეში. მოგვიანებით უფრო ცნობილი გახდა 1927 წლის ჩარლზ ელტონის წიგნში, ამავე ნაწარმოებში საუბარი იყო საკვები ქსელის მნიშვნელობაზე.

კების ჯაჭვის სრუქტურა - კვებითი ჯაჭვი არის რგოლების დაკავშირებული ხაზოვანი სტრუქტურა, რომელთაგან თითოეული დაკავშირებულია მეზობელ რგოლებთან ურთიერთობით „საკვები - მომხმარებელი“. ორგანიზმების ჯგუფები, მაგალითად, კონკრეტული ბიოლოგიური სახეობები, მოქმედებენ ჯაჭვის რგოლებად. კავშირი ორ რგოლს შორის მყარდება, თუ ორგანიზმების ერთი ჯგუფი მეორე ჯგუფის საკვებად მოქმედებს. ჯაჭვის პირველ რგოლს არ აქვს წინამორბედი, ანუ ამ ჯგუფის ორგანიზმები არ იყენებენ სხვა ორგანიზმებს საკვებად, როგორც მწარმოებლები. ყველაზე ხშირად ამ ადგილას მცენარეები, სოკოები, წყალმცენარეები გვხვდება. ჯაჭვის ბოლო რგოლის ორგანიზმები არ მოქმედებენ როგორც საკვები სხვა ორგანიზმებისთვის.

თითოეულ ორგანიზმს აქვს ენერგიის გარკვეული რეზერვი, ანუ შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ჯაჭვის თითოეულ რგოლს აქვს თავისი პოტენციური ენერგია. ჭამის პროცესში საკვების პოტენციური ენერგია მის მომხმარებელს გადადის. პოტენციური ენერგიის ბმულიდან ბმულზე გადაცემისას 80-90%-მდე იკარგება სითბოს სახით. ეს ფაქტი ზღუდავს კვებითი ჯაჭვის სიგრძეს, რომელიც ბუნებაში ჩვეულებრივ არ აღემატება 4-5 რგოლს. რაც უფრო გრძელია ტროფიკული ჯაჭვი, მით ნაკლებია მისი ბოლო რგოლის წარმოება საწყისის წარმოებასთან მიმართებაში.

იხ. ვიდეო - ბუნება, V კლასი - კვებითი ჯაჭვები

ტროფიკული ბადე  - ჩვეულებრივ, ჯაჭვის თითოეული რგოლისთვის შეგიძლიათ მიუთითოთ არა ერთი, არამედ რამდენიმე სხვა რგოლი, რომელიც დაკავშირებულია მასთან ურთიერთობით „საკვები - მომხმარებელი“. ასე რომ, ბალახს ჭამენ არა მხოლოდ ძროხები, არამედ სხვა ცხოველებიც და ძროხები საკვებია არა მხოლოდ ადამიანებისთვის. ასეთი რგოლების ჩამოყალიბება კვებით ჯაჭვს უფრო რთულ სტრუქტურად – ტროფიკულ ქსელად აქცევს.

ტრპიკული დონე - ტროფიკული დონე არის ჩვეულებრივი ერთეული, რომელიც აღნიშნავს მანძილს მწარმოებლებისგან მოცემული ეკოსისტემის ტროფიკულ ჯაჭვში.

ზოგიერთ შემთხვევაში, კვების ქსელში შესაძლებელია ცალკეული ბმულების დაჯგუფება დონეებად ისე, რომ ერთი დონის ბმულები იმოქმედონ შემდეგი დონისთვის მხოლოდ როგორც საკვები. ამ დაჯგუფებას ტროფიკულ დონეს უწოდებენ.

იხ. ვიდეო - Что такое пищевые цепи. Составление модели пищевых цепей

კვების ჯაჭვების სახეები

არსებობს კვებითი ჯაჭვის ორი ძირითადი ტიპი - საძოვრები და დეტრიტალი.

საძოვრების ტროფიკულ ჯაჭვში (საძოვრების ჯაჭვში) საფუძველს ქმნიან ავტოტროფული ორგანიზმები, შემდეგ არიან ბალახოვანი ცხოველები, რომლებიც მოიხმარენ მათ, 1-ლი რიგის მომხმარებლები (მაგალითად, ზოოპლანქტონი იკვებება ფიტოპლანქტონებით), შემდეგ მე -2 რიგის მომხმარებლები (მაგალითად, თევზი, რომელიც მოიხმარს ზოოპლანქტონს), მე-3 რიგის მომხმარებლები (მაგალითად, პაიკი, რომელიც სხვა თევზებით იკვებება). კვებითი ჯაჭვები განსაკუთრებით გრძელია ოკეანეში, სადაც მრავალი სახეობა (მაგალითად, ტუნა) მეოთხე რიგის მომხმარებლების ადგილს იკავებს.

დეტრიტულ ტროფიკულ ჯაჭვებში (დაშლის ჯაჭვები), რომლებიც ყველაზე გავრცელებულია ტყეებში, მცენარეული წარმოების უმეტესი ნაწილი პირდაპირ არ მოიხმარება ბალახისმჭამელ ცხოველებს, მაგრამ კვდება, შემდეგ იშლება საპროტროფული ორგანიზმებით და მინერალიზდება. ამრიგად, დეტრიტალური ტროფიკული ჯაჭვები იწყება დეტრიტუსიდან (ორგანული ნაშთები), მიდიან მიკროორგანიზმებთან, რომლებიც იკვებებიან მასზე, შემდეგ კი დეტრიტუს მიმწოდებლებთან და მათ მომხმარებლებთან - მტაცებლებთან. წყლის ეკოსისტემებში (განსაკუთრებით ევტროფიულ წყლის ობიექტებში და ოკეანის დიდ სიღრმეებში), მცენარეებისა და ცხოველების წარმოების ნაწილი ასევე შედის კვებითი კვების ჯაჭვებში.

ხმელეთის ნამსხვრევების კვების ჯაჭვები უფრო ენერგო ინტენსიურია, რადგან ავტოტროფული ორგანიზმების მიერ შექმნილი ორგანული მასის უმეტესი ნაწილი რჩება გამოუყენებელი და კვდება, წარმოქმნის დეტრიტს. გლობალური მასშტაბით, საძოვრების ჯაჭვების წილი შეადგენს ავტოტროფების მიერ შენახული ენერგიისა და ნივთიერებების დაახლოებით 10%-ს, ხოლო 90 პროცენტი შედის ციკლში დაშლის ჯაჭვების მეშვეობით.

იხ. ვიდეო - What Is A Food Chain? | The Dr. Binocs Show | Educational Videos For Kids