ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                                 ბოქსიტი

 (ფრანგ. bauxite) — ალუმინის ჰიდროჟანგებით მდიდარი დანალექი ან ელუვიური ქანი, რომელიც შედგენილობითა და თვისებებით ალუმინის მადნების კონდიციებს შეესაბამება. სამრეწველო მნიშვნელობის ბოქსიტებში AI2o3-ის შემცველობა 28 %-იდან 50 %-მდე მერყეობს. ალუმინის ჰიდროჟანგების გარდა ბოქსიტი შეიცავს Fe2O3, SiO2, TiO2, CaO, MgO, MnO და სხვ.

იგი მოყავისფრო, მოწითალო ან მონაცისფრო მკვრივი, იშვიათად რბილი წვრილდისპერსიული ქანია, მუხუდოსებრი ან ოოლითური სტრუქტურისა. მინერალოგიური შედგენილობის მიხედვით გამოიყოფა მონოჰიდრატული (დიასპორულბემიტური), ტრიჰიდრატული (ჰიდრარგილიტური) და შერეული ბოქსიტები. გარდა აღნიშნული მინერალებისა ბოქსიტის შედგენილობაში შეიძლება იყოს ჰემატიტი, ლიმონიტი, კაოლინიტის ჯგუფის მინერალები, რკინოვანი ქლორიდები, პირიტი, კალციტი, სიდერიტი.

ბოქსიტის წარმოშობა დაკავშირებულია ტუტე, მჟავე და შედარებით იშვიათად ფუძე ქანების ლატერიტულ გამოფიტვასთან ან თიხამიწის მნიშვნელოვანი რაოდენობით დალექვის პროცესებთან ზღვიურ ან ტბიურ აუზებში. გენეტური ნიშნების მკიხედვით ბოქსიტი ორი ძირითადი ტიპისაა — ბაქნური (გვხვდება ჰორიზონტალურად განლაგებულ კონტინენტურ ნალექებში) და გეოსინკლინური (დაკავშირებულია ზღვის სანაიპირო ზოლის ლაგუნურ ნალექებთან).

ბოქსიტის გადამუშავებით ალუმინის გარდა იღებენ სხვადასხვა სახის საღებავებს, ხელოვნურ აბრაზივებს, ცეცხლგამძლე მასალას. ბოქსიტებს იყენებენ აგრეთვე შავ მეტალურგიაში (ფლიუსი) და ნავთობის მრეწველლობაში (სორბენტი).

ბოქსიტის დიდი საბადოები ცნობილია ურალზე, ყაზახეთში, აღმოსავლეთ და დასავლეთ ციმბირში; აღსანიშნავია აგრეთვე ჩინეთის, ინდოეთის, რუმინეთის, უნგრეთის, საფრანგეთის, აშშ-ის, ბრაზილიის, განისა და გვინეის საბადოები.

სახელწოდება ბოქსიტი მომდინარეობს სოფელ ბოს (Les Baux) მიხედვით (სამხრეთ საფრანგეთი), სადაც ბოქსიტის ბუდობები პირველად აღმოაჩინეს.

იხ. ვიდეო - КРУПНЕЙШИЕ ПРОИЗВОДИТЕЛИ БОКСИТОВ В МИРЕ

ბოქსიტი, როგორც წესი, მოპოვებულია ზოლებით, რადგან ის თითქმის ყოველთვის გვხვდება რელიეფის ზედაპირთან ახლოს, მცირე ან ზედმეტი ტვირთის გარეშე. 2010 წლის მონაცემებით, მსოფლიოში მშრალი ბოქსიტის წარმოების დაახლოებით 70%-დან 80%-მდე გადამუშავდება ჯერ ალუმინის, შემდეგ კი ალუმინის ელექტროლიზის გზით. ბოქსიტის ქანები ჩვეულებრივ კლასიფიცირდება მათი კომერციული გამოყენების მიხედვით: მეტალურგიული, აბრაზიული, ცემენტი, ქიმიური და ცეცხლგამძლე.

ჩვეულებრივ, ბოქსიტის საბადო თბება წნევის ჭურჭელში ნატრიუმის ჰიდროქსიდის ხსნართან ერთად 150-დან 200 °C-მდე (300-დან 390 °F-მდე). ამ ტემპერატურაზე ალუმინი იხსნება ნატრიუმის ალუმინატის სახით (ბაიერის პროცესი). ალუმინის ნაერთები ბოქსიტში შეიძლება იყოს გიბსიტის (Al(OH)3), ბოემიტის (AlOOH) ან დიასპორის (AlOOH) სახით; ალუმინის კომპონენტის სხვადასხვა ფორმა კარნახობს მოპოვების პირობებს. გაუხსნელი ნარჩენები, ბოქსიტის ნარჩენები, ალუმინის ნაერთების მოპოვების შემდეგ შეიცავს რკინის ოქსიდებს, სილიციუმს, კალციას, ტიტანიას და ალუმინის ნაწილს, რომლებიც არ რეაგირებენ. ნარჩენების გაფილტვრით გამოყოფის შემდეგ, სუფთა გიბსიტი ილექება სითხის გაციებისას და შემდეგ თესება წვრილმარცვლოვანი ალუმინის ჰიდროქსიდით. გიბსიტი ჩვეულებრივ გარდაიქმნება ალუმინის ოქსიდად, Al2O3, მბრუნავ ღუმელებში ან თხევადი ფლეშ კალცინერებში 1000 °C-ზე (1830 °F) ტემპერატურაზე გაცხელებით. ეს ალუმინის ოქსიდი იხსნება დაახლოებით 960 °C (1760 °F) ტემპერატურაზე გამდნარ კრიოლიტში. შემდეგ, ამ გამდნარ ნივთიერებას შეუძლია გამოიმუშაოს მეტალის ალუმინი ელექტროლიზის პროცესში მასში ელექტრული დენის გავლის გზით, რომელსაც ჰოლ-ჰეროლის პროცესი ჰქვია, მისი ამერიკელი და ფრანგი აღმომჩენების სახელით.

ამ პროცესის გამოგონებამდე და დევილის პროცესამდე, ალუმინის საბადო დახვეწილი იყო მადნის გაცხელებით ელემენტარულ ნატრიუმთან ან კალიუმთან ერთად ვაკუუმში. მეთოდი იყო რთული და მოხმარებული მასალები, რომლებიც თავად ძვირი იყო იმ დროს. ამან ადრეული ელემენტარული ალუმინი ოქროზე უფრო ძვირი გახადა.

იხ. ვიდეო - From Bauxite to Alumina to Aluminum - Check bauxite for available alumina and impurities to minimize the use of reagents and energy in down-stream processing. Save energy costs by fast and accurate control of the bath parameters and bath conditions.