ოპერაცია „ხალხი ლომის მსგავსად“

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

    ოპერაცია „ხალხი ლომის მსგავსად“

თეირანის აფეთქებები 2025 წლის 13 ივნისს

თარიღი	2025 წლის 13 ივნისი - დღემდე (5 დღე)
ადგილი	ისრაელი , ირანი და სხვა სახელმწიფოების საჰაერო სივრცე
მიზეზი	ირანის მიერ ბირთვული პროგრამის მიტოვების შეთავაზების უარყოფა, ისრაელის სურვილი, ხელი შეუშალოს ირანს ბირთვული იარაღის შეძენაში.
სტატუსი	კონფლიქტი გრძელდება
მოწინააღმდეგეები
ისრაელი  ისრაელის თავდაცვის ძალები  ისრაელის საჰაერო ძალები  მოსადი  ირანი  IRGC
მეთაურები
ბენიამინ ნეთანიაჰუ  ისრაელ კაცი  ეიალ ზამირი  დევიდ ბარნეა  ტომერ ბარი  ალი ხამენეი  აზიზ ნასირზადე
დანაკარგები
უცნობი ირანის მონაცემებით, სულ მცირე 78 ადამიანი დაიღუპა და 329 დაშავდა

ოპერაცია „ადამიანები ლომის მსგავსად“ ( ებრ. מבצע עָם כְּלָבִיא ‎, ასევე ცნობილი როგორც ოპერაცია „  აღზევებული ლომი“  ) იყო სამხედრო კამპანია, რომელიც ისრაელმა 2025 წლის 13 ივნისს ირანის წინააღმდეგ დაიწყო . მისი ძირითადი სამიზნეები იყო ირანის ბირთვული პროგრამა და ბალისტიკური რაკეტების ინფრასტრუქტურა  .

ისრაელის საჰაერო დარტყმების შედეგად დაიღუპა ისლამური რევოლუციის გუშაგთა კორპუსის (IRGC) მეთაური ჰოსეინ სალამი, ირანის შეიარაღებული ძალების გენერალური შტაბის უფროსი მოჰამედ ბაგერი და მისი მემკვიდრე ალი შადმანი , ასევე 14 ირანელი ბირთვული ექსპერტი. გარდა ამისა, ირანის ხელისუფლების განცხადებების თანახმად, მსხვერპლი მშვიდობიან მოსახლეობაშიც იყო .

ოპერაცია დაიწყო თეირანსა და ნატანზში , ისპაჰანის პროვინციაში მდებარე ობიექტებზე დარტყმებით , სადაც ირანის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ბირთვული ობიექტი მდებარეობს. ისრაელის ცნობით, ოპერაციის დროს ასევე დაიღუპა 14 ირანელი ბირთვული მეცნიერი, მათ შორის IRGC-ის ბრიგადის გენერალი ფერეიდუნ აბასი  .

თავდასხმები ისრაელის თავდაცვის ძალებმა და „მოსადმა“ განახორციელეს . ისრაელის პრემიერ-მინისტრმა ბენიამინ ნეთანიაჰუმ განაცხადა, რომ ისრაელმა თავდასხმა განახორციელა, რადგან ირანს შეეძლო ბირთვული იარაღის წარმოება „ერთ წელიწადში“ ან „რამდენიმე თვეში“.  თავდასხმის შემდეგ, მთელ ისრაელში განგაში ატყდა ირანიდან ისრაელში რაკეტების გაშვების შიშის გამო. თავდაცვის მინისტრმა ისრაელ კაცმა ქვეყნის მასშტაბით საგანგებო მდგომარეობა გამოაცხადა, რომელიც დილის 3:00 საათიდან დაიწყო ^.

თავდასხმამდე ორი თვით ადრე, აშშ-ის პრეზიდენტმა დონალდ ტრამპმა ირანს 60 დღე მისცა „შეთანხმების დასადებად“ ბირთვული პროგრამის მიტოვების შესახებ. ისრაელის ოპერაცია „ადამიანები, როგორც ლომი“ ულტიმატუმის 61-ე დღეს დაიწყო  .

ირანმა 200 კილოგრამზე მეტი ურანი 60%-იან სისუფთავემდე გაამდიდრა, რაც იარაღის გამოსაყენებლად ვარგის დონეს მიუახლოვდა და ბირთვული განვითარება დააჩქარა, უფრო თანამედროვე ცენტრიფუგების დამონტაჟებით. საერთაშორისო ანალიტიკოსებმა აღნიშნეს, რომ ეს აქტივობა გაცილებით აღემატებოდა ურანის ნებისმიერ შესაძლო სამოქალაქო გამოყენებას. თავდასხმამდე ერთი დღით ადრე, საერთაშორისო ატომური ენერგიის სააგენტომ (IAEA) 20 წლის განმავლობაში პირველად აღიარა, რომ ირანი არ ასრულებდა ბირთვული ვალდებულებების შესრულებას. საპასუხოდ, ირანმა გამოაცხადა ახალი გამდიდრების ობიექტის გაშვების და თანამედროვე ცენტრიფუგების დამონტაჟების შესახებ  .

საპასუხოდ, ირანმა სამხედრო ოპერაცია „ჭეშმარიტი დაპირება 3“ დაიწყო 

ფონი

ირანში გამართულ აღლუმზე სპარსულად დაწერილი სიტყვები „ სიკვდილი ისრაელს “

ირანსა და ისრაელს შორის კონფლიქტი დიდი ხნის გეოპოლიტიკური  და იდეოლოგიური დაპირისპირებაა. მისი სათავე 1979 წლის ირანის ისლამური რევოლუციითა და შაჰის რეჟიმის დამხობით იღებს სათავეს. ისლამური რესპუბლიკის ახალმა ხელმძღვანელობამ მკვეთრად ანტიისრაელის პოზიცია დაიკავა. ირანელი ოფიციალური პირები სისტემატურად აცხადებდნენ ისრაელის განადგურების აუცილებლობას . კონფლიქტის მთავარი გამოვლინებები იყო ირანის მხარდაჭერა რეგიონში არსებული რიგი შეიარაღებული დაჯგუფებების მიმართ და ირანის მიერ მისი ბირთვული პროგრამის განვითარება. საპასუხოდ ^, ისრაელმა განახორციელა ოპერაციები, რომლებიც მიზნად ისახავდა ირანის ბირთვული პროგრამის ჩაშლას და პროირანული ძალების, როგორიცაა ჰეზბოლა  ^​​ , გაძლიერების წინააღმდეგ ბრძოლას .

კონფლიქტი 2023 წლის 7 ოქტომბერს გამწვავდა, როდესაც ირანის მიერ დაფინანსებულმა პალესტინურმა ტერორისტულმა დაჯგუფება „ჰამასმა “ ^[ b ] ისრაელში შეიჭრა , 1100-ზე მეტი ადამიანი დაიღუპა და 251 მძევალი აიყვანა , რაც მსოფლიოში მესამე ყველაზე სისხლიანი ტერორისტული თავდასხმა იყო მას შემდეგ, რაც სტრატეგიული და საერთაშორისო კვლევების ცენტრმა კონფლიქტის მონიტორინგი 1970 წელს დაიწყო. ირანმა მხარი დაუჭირა შეჭრას .  The Wall Street Journal-ის ცნობით , მან ასევე წინასწარ იცოდა თავდასხმის შესახებ და დაამტკიცა იგი მის დაწყებამდე ერთი კვირით ადრე .  შეჭრამ გამოიწვია ისრაელსა და პრო-ირანულ ჯგუფებს შორის მრავალრიცხოვანი შეიარაღებული შეტაკებები მთელ ახლო აღმოსავლეთში .

2024 წლის 1 აპრილს ისრაელმა დამასკოში ირანის საელჩოს საკონსულო განყოფილების შენობაზე საჰაერო იერიში მიიტანა , რის შედეგადაც რამდენიმე მაღალი რანგის ირანელი ოფიცერი, ასევე გენერალი მოჰამედ რეზა ზაჰედი დაიღუპა , რომელიც 7 ოქტომბრის თავდასხმის უკან იდგა. ირანმა ისრაელზე რაკეტებითა და დრონებით დარტყმა უპასუხა , რაც 1979 წლის შემდეგ ირანის პირველი პირდაპირი თავდასხმა იყო ისრაელზე. 

პარალელურად, ირანის ბირთვული პროგრამის გარშემო ვითარება განვითარდა. 2018 წელს აშშ-ის ერთობლივი ყოვლისმომცველი მოქმედების გეგმიდან (JCPOA) გასვლის შემდეგ, მოლაპარაკებების განახლების მცდელობები განხორციელდა. 2025 წლის მარტში აშშ-ის პრეზიდენტმა დონალდ ტრამპმა ირანის უზენაეს ლიდერს წერილი გაუგზავნა, რომელშიც ორი თვის ვადაში ახალი შეთანხმების მიღწევა მოითხოვა. საერთაშორისო საზოგადოებამ შეშფოთება გამოთქვა ირანის ბირთვული პროგრამის ხასიათის გამო. 2025 წლის 12 ივნისს, IAEA-ს მმართველთა საბჭომ მიიღო რეზოლუცია, რომელშიც ნათქვამია, რომ ირანი სრულად არ ასრულებდა ბირთვული იარაღის გაუვრცელებლობის შესახებ ხელშეკრულებით (NPT) და სააგენტოსთან გარანტიების შეთანხმებით დადგენილ ვალდებულებებს . ირანი ამტკიცებს თავისი ბირთვული პროგრამის მხოლოდ მშვიდობიან ხასიათს, ხოლო ისრაელი ირანის მიერ ბირთვული იარაღის შემუშავების შესაძლებლობას რეგიონული უსაფრთხოებისთვის მიუღებელ საფრთხედ მიიჩნევს.

იხ.ვიდეო -How Iran is breaking through Israel’s air defences - As Israel and Iran continue to exchange airstrikes, CBC’s David Common breaks down what’s known about both countries’ defences and how it could shape what happens next. 

ოპერაციის სახელი

დარტყმების შემდეგ წარმოთქმულ სიტყვაში ისრაელის პრემიერ-მინისტრმა ბენიამინ ნეთანიაჰუმ ოპერაციას „აღზევებული ლომი“ უწოდა  და ციტატა მოიყვანა ფრაზა ძველი აღთქმის რიცხვთა წიგნიდან , სადაც ნათქვამია: „აჰა, ხალხი ლომივით აღდგება და ლომივით ადის; არ დაწვებიან, სანამ ნადავლს არ შეჭამენ და მოკლულთა სისხლს არ დალევენ“ ( რიცხვები  23:24 ). JNS ასევე ვარაუდობს, რომ სახელწოდება „ ლომისა და მზის “ სიმბოლოს აღორძინებაა , რომელიც ირანის სიმბოლო იყო 1979 წლამდე და ირანში ისლამური რევოლუციის შემდეგ აკრძალული იყო (საზოგადოებრივ ადგილებში გამოსაფენად)  .

ოპერაცია

2025 წლის 13 ივნისის ღამეს, დედაქალაქში, ისრაელმა გამოაცხადა ირანზე პრევენციული თავდასხმის დაწყების შესახებ, რომლის სამიზნეც ირანის ბირთვული ობიექტები და სამხედრო ინფრასტრუქტურა იყო. ისრაელის საჰაერო ძალებმა ასობით დარტყმა განახორციელეს ირანის ბირთვულ და სამხედრო ობიექტებზე, მათ შორის ირანის დედაქალაქ თეირანის ჩრდილო-აღმოსავლეთ რაიონებში . ამავდროულად, მიზანმიმართული ოპერაციების დროს დაიღუპა ირანელი მაღალი თანამდებობის პირები, თანამდებობის პირები და ბირთვული განვითარების სპეციალისტები  .

ისრაელმა თავისი ქმედებები იმით ახსნა, რომ ირანი ბირთვული იარაღის შემუშავების „უკან დახევის წერტილს“ უახლოვდებოდა და რომ ის ამას არ დაუშვებდა. ისრაელმა საგანგებო მდგომარეობა გამოაცხადა, დახურა საჰაერო სივრცე, გააუქმა სასწავლო ღონისძიებები და აკრძალა მასობრივი შეკრებები ირანის მხრიდან საპასუხო დარტყმის მოლოდინში. მაცხოვრებლებს ურჩიეს, უსაფრთხო ზონებთან ახლოს დარჩენილიყვნენ  .

ბირთვული ობიექტები

ისრაელმა ირანის ბირთვული პროგრამის ძირითად ელემენტებს დაარტყა. ნატანზში მდებარე ურანის გამდიდრების უდიდეს ცენტრს დარტყმა მიაყენეს  . ატომური ენერგიის საერთაშორისო სააგენტომ ასევე განაცხადა ისპაჰანის ბირთვულ ობიექტში ოთხი „კრიტიკული შენობის“ დაზიანების შესახებ  . ასევე დარტყმა მიაყენეს ფორდოუს  და არაკის  ბირთვულ ობიექტებს . გარდა ამისა, დარტყმა მიაყენეს თეირანის ტერიტორიაზე მდებარე ბირთვულ ობიექტებს, რომლებიც ბირთვული ინფრასტრუქტურის ძირითად კომპონენტებს აწარმოებდნენ  .

ნავთობისა და გაზის ობიექტები

14 ივნისის საღამოდან ისრაელმა დაიწყო ირანის ნავთობისა და გაზის ობიექტებზე დარტყმები, თავს დაესხნენ მის უდიდეს გაზის საბადოს, სამხრეთ ფარსს . 15 ივნისის ღამეს დარტყმები მოჰყვა თეირანის მთავარ ნავთობსაცავ შაჰრანს  . ასევე დაბომბეს ფაჯრ ჯამის გაზის გადამამუშავებელი ქარხანა და შაჰრ-რეის ნავთობგადამამუშავებელი კომპლექსი 

მსხვერპლები

თავდასხმების შედეგად დაიღუპა ისლამური რევოლუციის გუშაგთა კორპუსის (IRGC) მეთაური, ჰოსეინ სალამი  . ასევე მოკლეს ირანის შეიარაღებული ძალების გენერალური შტაბის უფროსი, გენერალ-მაიორი მოჰამედ ბაგერი  , ხოლო რამდენიმე დღეში მისი მემკვიდრე, ალი შადმანი  . ისრაელის ცნობით, ოპერაციის დროს ასევე დაიღუპა 14 ირანელი ბირთვული მეცნიერი, მათ შორის IRGC-ის ბრიგადის გენერალი ფერეიდუნ აბასი  .

საინფორმაციო სააგენტო IRNA-მ განაცხადა, რომ დარტყმების შედეგად მშვიდობიანი მოქალაქეები, მათ შორის ქალები და ბავშვები დაიღუპნენ. კერძოდ, ირანის სახელმწიფო მაუწყებელი IRIB აცხადებს, რომ თეირანში დარტყმის შედეგად 14-სართულიანი შაჰიდ ჩამრანტის საცხოვრებელი კომპლექსი დაინგრა, რის შედეგადაც 60 ადამიანი, მათ შორის 20 ბავშვი დაიღუპა  . დარტყმებამდე, ისრაელის თავდაცვის ძალებმა სამხედრო სამიზნეებთან ახლოს მყოფ ირანელ მაცხოვრებლებს ევაკუაციის აუცილებლობის შესახებ შეტყობინებები გაუგზავნეს 

ირანის რეაქცია

ირანმა თავისი საჰაერო სივრცე დახურა, შემდეგ კი ისლამური რევოლუციის გუშაგთა კორპუსმა გამოაცხადა, რომ ისრაელის წინააღმდეგ საპასუხო ოპერაცია, „ჭეშმარიტი დაპირება 3“, იწყებოდა, რომელიც ისრაელში „ათობით სამხედრო სამიზნესა და საჰაერო ბაზაზე“ დარტყმებს აპირებდა. დრონები რამდენიმე საათის განმავლობაში დაფრინავდნენ და ისრაელის სამხედროებმა, შეერთებული შტატებისა და დიდი ბრიტანეთის მხარდაჭერით, ერაყისა და სირიის თავზე მათი ჩაჭრა დაიწყეს. იორდანიამ ასევე ჩაჭრა დრონები თავის ტერიტორიაზე. ირანის ხელისუფლებამ განაცხადა, რომ ისრაელის თავდასხმა ადასტურებს ბირთვული სარაკეტო პროგრამის შემუშავების აუცილებლობას  . ისრაელის სხვადასხვა ქალაქს რაკეტები და დრონები დაესხნენ თავს. ბატ-იამის ქალაქზე დარტყმის შედეგად 61 შენობა დაზიანდა. დაიღუპა 8, 10, 60 და 80 წლის ექვსი მცხოვრები და 100-ზე მეტი დაშავდა  , ხოლო ისრაელის არაბულ ქალაქ ტამრაში საცხოვრებელ შენობებზე დარტყმის შედეგად 4 ადამიანი დაიღუპა  .

საერთაშორისო რეაქცია

დაგმობა

•  რუსეთი : თავდასხმას „სისასტიკეს“ და გაეროს წესდების დარღვევას უწოდებს . ხაზს უსვამს ისრაელის ქმედებების უკანონობას. მოლაპარაკებებს მართავს თეირანთან და იერუსალიმთან და მოუწოდებს სიტუაციის მშვიდობიანი, მოლაპარაკებების გზით მოგვარებისკენ.
•  ჩინეთი : ეწინააღმდეგებოდა ირანის სუვერენიტეტის ნებისმიერ დარღვევას. დაგმო ესკალაცია. მოუწოდა ორივე მხარეს თავშეკავებისკენ და აღნიშნა, რომ კონფლიქტი არცერთი მხარის ინტერესებში არ შედის  .
•  თურქეთი : მკაცრად დაგმო საჰაერო თავდასხმა, როგორც საერთაშორისო სამართლის აშკარა დარღვევა. ისრაელი დაადანაშაულა რეგიონის სტრატეგიულ დესტაბილიზაციაში.
•  საუდის არაბეთი : მკაცრად დაგმო ისრაელის „აშკარა აგრესია“ ირანის წინააღმდეგ და მას სუვერენიტეტისა და საერთაშორისო სამართლის დარღვევა უწოდა.
•  ომანი : დაგმო ისრაელის ქმედებები, როგორც გაეროს წესდების დარღვევა. მოუწოდა საერთაშორისო საზოგადოებას დაუყოვნებლივი რეაგირებისკენ და ესკალაციის თავიდან ასაცილებლად.
•  ერაყი : ირანზე თავდასხმა საერთაშორისო სამართლის აშკარა დარღვევად შეაფასა. ხაზი გაუსვა სუვერენიტეტის პატივისცემის აუცილებლობას.
•  ავღანეთი ( თალიბანი ) : დაგმო ირანზე თავდასხმა  .

მხარდაჭერა

•  აშშ : ოფიციალურად გამოაცხადეს, რომ არ მიიღებდნენ მონაწილეობას, თუმცა წინასწარ იყვნენ ინფორმირებულნი და გააფრთხილეს ირანი. დონალდ ტრამპმა განაცხადა, რომ მან „გააფრთხილა“ და მოუწოდა თეირანთან ახალი ბირთვული შეთანხმებისკენ, თორემ „უარესი იქნება“  .
•  საფრანგეთი : კიდევ ერთხელ დაადასტურა ისრაელის თავდაცვის უფლება და მხარდაჭერა აღუთქვა ირანის თავდასხმის შემთხვევაში  . ხაზი გაუსვა ბირთვული იარაღის გავრცელების თავიდან აცილების აუცილებლობას.
•  გერმანია : გამოხატა პატივისცემა ისრაელის მიმართ, მის ქმედებებს დასავლელი მოკავშირეებისადმი მსახურებად და „ბინძურ სამუშაოდ“ მოიხსენია, რომელსაც ისრაელი ყველა ჩვენგანისთვის აკეთებს და გაიხსენა ირანის მხარდაჭერა ტერორისტული ჯგუფების მიმართ და მისი ბირთვული პროგრამიდან გამომდინარე მშვიდობისთვის საფრთხეები  .
•  იტალია : პრემიერ-მინისტრმა ჯორჯია მელონიმ განაცხადა, რომ „ირანს არ უნდა ჰქონდეს ბირთვული იარაღი“  .
•  ჩეხეთი : ირანზე დარტყმები მისი ბირთვული პროგრამის საფრთხის მიმართ „გონივრულ რეაგირებად“ მოიხსენია. მხარი დაუჭირა ისრაელის ქმედებებს  .
•  უკრაინა : ირანი დაადანაშაულა რუსეთის მხარდაჭერასა და უკრაინის წინააღმდეგ ომისთვის იარაღის მიწოდებაში. ირანი დესტაბილიზაციის წყაროდ და რეგიონის გარეთ საფრთხედ მოიხსენია.

დეესკალაციისკენ მოუწოდებს

•  გაერო : გენერალურმა მდივანმა ანტონიო გუტიერეშმა მხარეებს მაქსიმალური თავშეკავებისკენ მოუწოდა და გააფრთხილა მასშტაბური რეგიონალური ომის რისკის შესახებ  .
•  ევროკავშირი : ევროკომისიის პრეზიდენტმა ურსულა ფონ დერ ლაიენმა და ესტონეთის პრემიერ-მინისტრმა კაია კალასმა შეშფოთება გამოთქვეს და დეესკალაციისა და კონფლიქტის დიპლომატიური გადაწყვეტისკენ მოუწოდეს.
•  დიდი ბრიტანეთი : ირანის ბირთვულ პროგრამას საფრთხეს უწოდებს რეგიონისა და მსოფლიოსთვის, თუმცა აცხადებს, რომ მისი სამხედრო გზით შეჩერება შეუძლებელია. რეგიონში სტაბილურობის მნიშვნელობის ხაზგასმით, მან დეესკალაციისკენ მოუწოდა  .
•  ინდოეთი : მოუწოდა ორივე მხარეს, თავი შეიკავონ ნაბიჯებისგან, რამაც შეიძლება გაამწვავოს სიტუაცია და მხარი დაუჭირა დიპლომატიურ გადაწყვეტას.
•  ბელარუსი : გამოთქვა ღრმა შეშფოთება, მოუწოდა ძალადობის დასრულებისა და საერთაშორისო სამართლის პატივისცემისკენ  .

ეკონომიკური შედეგები

საფონდო ბირჟამ ოპერაციის დაწყებას ფიუჩერსების დაცემით უპასუხა  . ისრაელის საფონდო ბირჟა 2025 წლის 13 ივნისს 1.5%-ით დაეცა  , მაგრამ შემდეგ ზრდა დაიწყო  .

2025 წლის 13 ივნისს, მსოფლიო ნავთობის ფასები დაახლოებით 7%-ით გაიზარდა და ბარელზე 74 დოლარს მიაღწია; 16 ივნისისთვის კი ისინი 73 დოლარამდე დაეცა.

იხ.ვიდეო - Иран теряет ядерную программу и лидеров: последствия удара Израиля | Операция «Народ как лев»