ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                       ჯერომ სელინჯერი

(ინგლ. Jerome David Salinger; დ. 1 იანვარი, 1919, ნიუ-იორკი — გ. 27 იანვარი, 2010, კორნიში, ნიუ-ჰემფშირი) — ამერიკელი მწერალი. სახელი მოიხვეჭა რომანით „თამაში ჭვავის ყანაში“ (1951) (ახალ თარგმანში „კლდის პირზე, ჭვავის ყანაში“ - მთარგმნელი გია ჭუმბურიძე). აღსანიშნავია სელინჯერის ეპიკური ციკლი ― საგა გლასების ოჯახზე ― „ბანანა თევზის ამინდი“ (1948), „ფრენი და ზუი“ (1961), „ჭერი ასწიეთ, დურგლებო“ (1963), „სეიმური-გაცნობა“ (1963). სელინჯერი ფსიქოლოგიური და ინტელექტუალური ნაწარმოებების ოსტატია. მისი გმირები უმთავრესად ბავშვები და მოზარდები არიან, რომლებიც მწვავედ განიცდიან კონფლიქტებს: აქედან მომდინარეობს მისი ტრაგიზმი, გაუცხოება, მარტოობა, დაბნეულობა, დეპრესია, პროტესტი საზოგადოებაში გაბატონებული სიყალბისა და მანკიერებისადმი. მის ბოლო ნაწარმოებებში იგრძნობა გატაცება რელიგ. დოქტრინებით, აღმოსავლეთის იდეალისტური ფოლოსოფიით, სელინჯერი კიერკეგორის ნააზრევით.

ჯერომ დევიდ სელინჯერი 1919 წლის 1 იანვარს დაიბადა ნიუ-იორკში. მამამისი, სოლომონ სელინჯერი, ლიტვური წარმომავლობის ებრაელი იყო. ნიუ-იორკში თავისი დახლი ჰქონდა და ყვ­ელითა და ლორით ვაჭრობდა. დედამისი - მარიამ სელინჯერი (ქორწინებამდე მერი ჯილიკი) - შოტლანდიურ-ირლანდიური წარმოშობის იყო. ჯერომის ერთადერთი და დორისი მასზე რვა წლით იყო უფროსი.

მამა ცდილობდა, შვილისთვის კარგი განათლება მიეცა. 1936 წელს ჯერომმა სამხედრო სასწავლებელი დაამთავრა პენსილვანიის შტატში. იქვე შექმნა თავისი პირველი მოთხრობები. 1937 წლის ზაფხულში ნიუ-იორკის უნივერსიტეტში ლექციებს ესწრებოდა, როგორც თავისუფალი მსმენელი, 1937-1938 წლებში კი მამასთან ერთად მოიარა ავსტრია და პოლონეთი -იქ ძეხვეულის წარმოება უნდა შეესწავლათ. სამშობლოში დაბრუნებულმა მაინც გადაწყვიტა უმაღლესი განათლების მიღება და 1939 წელს კოლუმბიის უნივერსიტეტში ჩააბარა. იქვე მოისმინა ლექციათა კურსი მოკლე მოთხრობების შესახებ, რომელსაც ჟურნალ "სტორის" რედაქტორი უილიამ ბერნეტი კითხულობდა. ეს ლექციები მოგვიანებით ძალიან გამოადგა.

თუმცა მომავალ მწერ­ა­ლს სწავლა არ დაუ­მთა­ვრებია, არც განსაკუთრებული წარმატებები ჰქონია და არც კარიერული მიზანსწრაფვა, რითაც მამის უკმაყოფილებას იწვევდა. საბოლოოდ მამას წაეჩხუბა და სახლიდან წავიდა. 1942 წელს ჯარში გაიწვიეს. საოფიცრე-სერჟანტული სკოლა დაამთავრა. ერთ წელიწადში სერჟანტის რანგში კონტრდაზვერვაში გადაიყვანეს და ნეშვილში გაგზავნეს. 1944 წელს სერჟანტი სელინჯერი ნორმანდიაში დესანტის გადასხმაში მონაწილეობდა, მუშაობდა სამხედრო ტყვეებთან, მონაწილეობდა საკონცენტრაციო ბანაკების გათავისუფლებაში.

                                   წარმატებული სამწერლო კარიერა

სამწერლო კარიერა ნიუ–იორკულ ჟურნალებში მოკლე მოთხრობების გამოქვეყნებით დაიწყო. მისი პირველი მოთხრობა "ახალგაზრდა ადამიანები" ჟურნალ "სტორიში" დაიბეჭდა 1940 წელს. პირველი სერიოზული პოპულარობა მოუტანა მოკლე მოთხრობამ "ბანანათევზას ამინდი".

პირველი მოთხრობის გამოქვეყნებიდან თერთმეტი წლის შემდეგ სელინჯერმა თავისი ერთადერთი რომანი "თამაში ჭვავის ყანაში" (კლდის პირზე, ჭვავის ყანაში) გამოაქვეყნა, რომელსაც ერთნაირი მოწონებით შეხვდა კრიტიკაც და მკითხველიც. რომანი დღემდე დიდი პოპულარობით სარგებლობს ახალგაზრდებს შორის.

სხვათა შორის, წიგნი აშშ-ის რამდენიმე შტატსა და რამდენიმე ქვეყანაში აიკრძალა, დეპრესიულობისა და უხამსი ლექსიკის გამო, თუმცა დღეს ბევრ ამერიკულ სკოლაში შედის წასაკითხად რეკომენდებულ ლიტერატურაში.

                                                             ოჯახი

ომის შემდგომ წლებში სელინჯერი ამერიკული კონტრდაზვერვის თანამშრომლობას განაგრძობდა. ნაციზმის მოძულემ ერთხელაც ნაცისტური პარტიის ფუნქციონერი გოგონა სილვია გაიცნო და ცოლადაც მოიყვანა. ეს მისი პირველი, თუმცა საკმაოდ ხანმოკლე ქორწინება იყო.

მწერლის მეორე ცოლი გახდა კლერ დუგლასი. ჯერომი მაშინ 31 წლის იყო, გოგონა კი — 16-ის. მათ რომ იქორწინეს, კლერი ჯერ კიდევ სკოლაში სწავლობდა.

წყვილს მალე შეეძინა ორი შვილი -ქალიშვილი მარგარეტი და ვაჟი მეთიუ. როგორც მოგვიანებით მარგარეტი თავის მემუარებში იხსენებდა, ცოლ-ქმარს ძალიან ცუდი ურთიერთობა ჰქონდა.

ჯერომი ცოლისგან მოითხოვდა, რომ კოლეჯი მიეტოვებინა. მას უნდოდა, ქალი მხოლოდ მასთან ყოფილიყო და ყველაფერი გაეზიარებინა. ქოხში, სადაც კლერიც შეიყვანა, ჯერომს არავითარი საცხოვრებელი პირობები არ შეუქმნია, არც გათბობა იყო, არც დაბანისა თუ გარეცხვის საშუალება. არადა, სელინჯერი გოგონა-ცოლისგან გემრიელ ვახშამსა და კვირაში ორჯერ სუფთა თეთრეულს ითხოვდა.

როგორც მარგარეტი წერდა, სელინჯერს შვილებიც არ უნდოდა. ისინი შემთხვევით გაჩნდნენ. თუმცა მოგვიანებით სიამოვნებით თამაშობდა მათთან ერთად.

                                                        განდეგილობა

მას მერე, რაც მისმა რომანმა პოპულარობა მოიპოვა, სელინჯერმა განდეგილური ცხოვრება დაიწყო. უარს ამბობდა ინტერვიუებზე. 1965 წლის შემდეგ ნაწარმოებების გამოქვეყნება შეწყვიტა, მხოლოდ თავისთვის ქმნიდა. სიცოცხლის უკანასკნელ წლებში პრაქტიკულად არ ურთიერთობდა გარე სამყაროსთან, ქალაქ კორნიშში დიდ სახლში ცხოვრობდა, რომელსაც ქვეყნიერებისგან მაღალი ღობე ყოფდა. ფილოსოფიას ჩაუღრმავდა, სულს იწრთობდა, ბუდიზმით, ინდუიზმით, იოგათი დაკავდა და არატრადიციულ მედიცინას ეუფლებოდა...

სელინჯერი ბუნებრივი სიკვდილით გარდაიცვალა 2010 წლის 27 იანვარს, 91 წლის ასაკში. ინფორმაცია მწერლის გარდაცვალების შესახებ მისმა ვაჟმა გაავრცელა.

                                                    საინტერესო ფაქტები

• ცნობილია, რომ სელინჯერი განცაკლევებით, განდეგილად ცხოვრობდა და თითქმის არასოდეს იძლეოდა მისი ფირზე აღბეჭდვის ნებართვას. თუმცა, 1988 წელს პოლ ადეომ მუშტმოღერებულ და გაბრაზებულ მწერალს გადაუღო ფოტო, რომელიც გაზეთ „ნიუ იორკ პოსტის“ გარეკანზე გამოჩნდა სათაურით „დაგიჭირეთ, დამჭერო!“ („GOTCHA CATCHER!“) (სელინჯერის რომანი ინგლისურად ჟღერს, როგორც „დამჭერი ჭვავის ყანაში“).

იხ. ვიდეო ლეგენდა - ჯერომ სელინჯერი

გავლენა

სელინჯერის ნაწერმა გავლენა მოახდინა რამდენიმე გამოჩენილ მწერალზე, რამაც აიძულა ჰაროლდ ბროდკიმ (ო. ჰენრის ჯილდოს მფლობელი ავტორი) თქვა 1991 წელს, "ის არის ყველაზე გავლენიანი ნამუშევარი ინგლისურ პროზაში ვინმეს მიერ ჰემინგუეის შემდეგ." სელინჯერის თაობაში, პულიცერის პრემიის ლაურეატი რომანისტი ჯონ აპდაიკმა დაადასტურა, რომ „ჯეი დი სელინჯერის მოკლე მოთხრობებმა ნამდვილად გამიხილა თვალები იმის შესახებ, თუ როგორ შეიძლება მხატვრული ლიტერატურა ამოიღოთ იმ მოვლენებიდან, რომლებიც, როგორც ჩანს, თითქმის არ არის დაკავშირებული, ან ძალიან მსუბუქად არის დაკავშირებული... ჩემს გონებაში მართლაც გადამდგარიყო, თითქოსდა, ვიცოდე, როგორ გავუმკლავდე საკუთარ მასალას." მენანდმა შენიშნა, რომ პულიცერის პრემიის მფლობელი ფილიპის ადრეული ისტორიები. როტზე გავლენას ახდენდა "სელინგერის ხმა და კომიკური დრო". წიგნის ეროვნული ჯილდოს ფინალისტმა რიჩარდ იეტსმა განუცხადა The New York Times-ს 1977 წელს, რომ სელინჯერის მოთხრობების პირველად წაკითხვა მნიშვნელოვანი გამოცდილება იყო და რომ „მას შემდეგ ჩემთვის მსგავსი არაფერი მომხდარა. იიტსმა სელინჯერს უწოდა „ადამიანი, რომელიც ენას ისე იყენებდა, თითქოს ეს სუფთა ენერგია იყო ლამაზად კონტროლირებადი, და რომელმაც ზუსტად იცოდა, რას აკეთებდა ყოველ სიჩუმეში და ყოველ სიტყვაში“. გორდონ ლიშის ო. ჰენრის ჯილდოს მფლობელი მოთხრობა „ჟერომესთვის — სიყვარულით და კოცნით“ (1977, შეგროვდა „რაც ვიცი აქამდე“, 1984 წ.) არის პიესა სელინჯერის „ესმესთვის — სიყვარულით და სირცხვილით“. 2001 წელს მენანდმა The New Yorker-ში დაწერა, რომ "Catcher in the Rye rewrites" ყოველ ახალ თაობას შორის გახდა "საკუთარი ლიტერატურული ჟანრი". მათ შორის იყო სილვია პლატის The Bell Jar (1963), ჰანტერ ს. ტომპსონის შიში და ზიზღი ლას ვეგასში (1971), ჯეი მაკინერნის კაშკაშა შუქები, დიდი ქალაქი (1984) და დეივ ეგგერსის შემაძრწუნებელი გენიოსის გულდასაწყვეტი ნამუშევარი (20) . მწერალი ეიმე ბენდერი უჭირდა თავის პირველ მოთხრობებს, როდესაც მეგობარმა მას ცხრა მოთხრობის ასლი აჩუქა; შთაგონებით, მან მოგვიანებით აღწერა სელინჯერის გავლენა მწერლებზე და განმარტა: „მე არ ვგრძნობ, რომ სელინჯერმა დაწერა „ჭვავის დამჭერი“ ერთ დღეში და სიმსუბუქის წარმოუდგენელი გრძნობა შთააგონებს წერას. შთააგონებს ხმის სწრაფვას. არა მის ხმას. ჩემი. ხმა. შენი ხმა". ჯოელ სტეინმა, ლეონარდო პადურამ და ჯონ გრინმა მოიხსენიეს სელინჯერი, როგორც გავლენა. მუსიკოსი თომას კალნოკი Streetlight Manifesto-დან ასევე ასახელებს სელინჯერს, როგორც გავლენას, ახსენებს მას და ჰოლდენ კოლფილდს სიმღერაში "Here's to Life". ბიოგრაფმა პოლ ალექსანდრემ სელინჯერს უწოდა "ლიტერატურის გრეტა გარბო". 1960-იანი წლების შუა ხანებში სელინჯერი მიიპყრო სუფიურ მისტიკაში მწერლისა და მოაზროვნის, იდრის შაჰის მთავარი ნაწარმოების „სუფისტების“ მეშვეობით, ისევე როგორც სხვა მწერლები, როგორიცაა დორის ლესინგი და ჯეფრი გრიგსონი და პოეტები რობერტ გრეივზი და ტედ ჰიუზი.შაჰის გარდა, სელინჯერმა წაიკითხა ტაოისტი ფილოსოფოსი ლაო ცე და ინდუისტი სვამი ვივეკანანდა, რომლებმაც დასავლურ სამყაროში გააცნეს ინდური ფილოსოფია ვედანტა და იოგა.