კარსტი

ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                                კარსტი

კარბონატული ქანების დიდი გამონაყარის გლობალური განაწილება (ძირითადად კირქვა, ევაპორიტის გამოკლებით)

 ბუნებრივი მოვლენები, რომლებიც თავს იჩენს წყალში ხსნად ქანებში (კირქვა, დოლომიტი, ცარცი, თაბაშირი, ქვამარილი) მიწისქვეშა და ზედაპირული წყლის ნაკადების ზემოქმედების შედეგად. კარსტული ლანდშაფტი მსოფლიოში ფართოდაა განვითარებული. კარსტული პროცესების გავრცელების გეოსფეროს კარსტოსფერო ეწოდება.

კარსტულ პროცესში წამყვანი როლი ენიჭება ქანების ქიმიურ ხსნადობას. კარბონატული ქანები იხსნება თავისუფალი ნახშირორჟანგის ან სხვა მინერალური და ორგანული მჟავების ზეგავლენით (CaCO3 + H2O + CO2 « Ca+ 2HCO–3). ქანების გახსნასთან ერთად ხდება მათი მექანიკური გადარეცხვა და წარმოიქმნება კარსტის ზედაპირული და მიწისქვეშა ფორმების კომპლექსი, როგორებიცაა: კარები, ძაბრები, აბაზანები, ქვაბულები, ბრმა ხეობები, პოლიები, ჭები, შახტები, უფსკრულები და სხვა. კარსტული პროცესების შედეგად ხშირად ჩნდება ოვალური ფორმის ქვაბულები, რომელიც წყლით ივსება. იქმნება კარსტული ტბები. კარსტული ტბების კარგ მაგალითს გვაძლევს ცისფერი ტბა, ერწოს ტბა და სხვა.

კარსტვად ქანებში, განსაკუთრებით ნაპრალების გასწვრივ, ყალიბდება მიწისქვეშა სიცარიელეები, მღვიმეები. მსოფლიოს უგრძესი მღვიმური სისტემაა მამონტის მღვიმე, უღრმესი მღვიმეა — ვერიოვკინის მღვიმე.

ზედაპირული და მიწისქვეშა კარსტული ფორმების კომპლექსი სრულად არის წარმოდგენილი შიშველ კარსტში, სადაც კარსტვადი ქანების ზედაპირი გაშიშვლებულია. თუ კარსტვადი ქანები დაფარულია ნიადაგითა და კორდით, გვექნება კორდიანი კარსტი; თუ ზედაპირს უხსნადი ფხვიერი ნაფენები ფარავს — დაფარული კარსტი, თუ ზედაპირი კლდოვანი წარმონაქმნებითაა დაფარული — ჯავშნიანი კარსტი, თუ ხსნადი ქანები ღრმად არის განლაგებული არაკარსტვადი ქანების ქვეშ — დამარხული კარსტი.

კარსტული მხარე ღარიბია ზედაპირული წყლის ნაკადებით, რადგან მდინარეები და ნაკადულები მიწისქვეშ იკარგება.

სახელწოდება „კარსტი“ მომდინარეობს კარსტის პლატოდან, რომელიც სლოვენიის დასავლეთით მდებარეობს. სლოვენია კარსტის კლასიკური ქვეყანაა, კარგად გამოხატული უხვი კარსტული ფორმებით.

კარსტულ მოვლენებს გარეგნულად წააგავს ფსევდოკარსტული მოვლენები: თერმოკარსტი, რომელიც ვითარდება ყინულსა და მზრალ გრუნტებში და კლასტოკარსტი, რომელიც წარმოიქმნება ნატეხი ქანების შეცემენტებელი სნადი კომპონენტების ეროზიისა და გახსნის შედეგად. თიხის კარსტი ჩნდება ფხვიერ მერგელიან, დამლაშებულ ქვიშიან-თიხნარ ქანებში.

იხ. ვიდეო - Trailer - Karst - Geo­graphie - Schulfilm

კარსტის გავლენა ბორეალური ზონის ბიოტასა და ეკოსისტემებზე

ევრაზიული ტაიგას კარსტული ლანდშაფტები (თეთრი ზღვა-კულოის პლატო, ტიმანი, ურალი, ოლენეკ-ვილიუის პლატო და ა. -ტუნდრას თემები. მათი გავრცელება შეზღუდულია კარსტის ყველაზე აქტიური განვითარების ზონით. კითხვა, როგორ ვუწოდოთ ასეთ ბიოცენოზებს, დიდი ხანია განიხილება. აკადემიკოსმა ვ.ბ.სოჩავამ შესთავაზა გამოიყენოს ტერმინი "ტუნდროიდები" ტუნდრას მცენარეულობის ფრაგმენტებისთვის ტაიგაში. მან და არაერთმა სხვა ავტორმა გამოიყენეს ტერმინი "ტუნდრას მსგავსი ბიოცენოზი". დ.ნ. საბუროვმა ისაუბრა "ტყე-ტუნდროიდულ" თემებზე. ეს განხილვა საკმაოდ ტერმინოლოგიურია, ვინაიდან ექსტრაზონალური ბიოცენოზი მორფოლოგიურად მსგავსია, მაგრამ არა შესაბამისი ზონალური თემების ანალოგი. ზოგადად, ზემოაღნიშნული ტერმინების გამოყენება საკმაოდ მოსახერხებელია. ეს ბიოცენოზები უკიდურესად სპეციფიკურია ფლორის სახეობრივი შემადგენლობის თვალსაზრისით, რომელშიც მრავალი არქტიკული, არქტოალპური და ჰიპოარქტიული სახეობაა წარმოდგენილი.

კარსტის აქტიური განვითარების ადგილებში ხშირად აღინიშნება მწერების იშვიათი და რელიქტური სახეობების პოპულაციები, მათ შორის დათვი მენეტრიეს და მნემოსინების პეპლები. კარსტული ტაიგას ლანდშაფტებში მაქსიმალურია ბუმბერაზების ევრო-აზიური ტყის სახეობების სიმრავლე, რომლებიც ტროფიკულად ასოცირდება მცენარეთა სახეობებთან ევრო-ციმბირის მთის მთის მდელოს მაღალი ბალახების ჯგუფიდან, რომლებიც ჭარბობენ ასეთ ეკოსისტემებში.

იხ. ვიდეო - Самые большие провалы в земле. Карстовые воронки.

                         კარსტული ძაბრი

კარსტული ძაბრი (აგრეთვე ცნობილი როგორც დოლინა ან წკვარამი) — ბუნებრივი წარმოშობის სხვადასხვა სიდიდისა და ფორმის დახშული ღრმული, რომელიც წარმოადგენს პონორის გაფართოებულ პირს; წარმოიქმნება ძაბრწარმოქმნის სტადიაში, ესე იგი, პონორწარმოქმნის სტადიის შემდეგ, კირქვების, თაბაშირის, ქვამარილის გახსნისა და გამოტუტვის შედეგად.

უფრო ხშირად მომრგვალო ან ოვალური ფორმისაა, შედარებით იშვიათად ძაბრისებრი, ლამბაქისებრი, ჯამისებრი, კონუსისებური ან ცილინდრული. დახურულ კარსტში ძაბრის ზედა ნაწილს, კარსტულ-სუფოზიურ ძაბრი ეწოდება. კარსტული ძაბრის დიამეტრი იცვლება რამდენიმე ათეული მ-იდან ასეულ მ-მდე, ხოლო სიგანე რამდენიმე მ-იდან დაახლოებით 1 კმ-მდე. ჩვეულებრივ, მისი სიღრმე მერყეობს რამდენიმე მ-იდან რამდენიმე ათეულ მ-მდე, ზოგჯერ რამდენიმე ასეულ მ-საც აღწევს.

ძაბრების ფსკერსა და გვერდებზე არსებული შესასვლელი ხშირად მღვიმეებში იხსნება. შერწყმის შედეგად, წარმოქმნის კარსტულ აბაზანებსა და ქვაბულებს. ძაბრი კარსტული ლანდშაფტის ფუნდამენტური სტრუქტურაა. გამოყოფენ ზედაპირული გამოტუტვის, ჩაწოვის და ჩაქცევით გაჩენილ ძაბრებს. ფორმირდება დროდადრო, ან უეცრად და მსოფლიოს მრავალ ადგილშია გამოხატული. ხშირად კარსტულ ძაბრებში წყალია ჩამდგარი, ზოგჯერ ამოვსებულია საყოფაცხოვრებო ნარჩენებით. მრავალი მათგანის ძირზე განვითარებულია პონორი, მცირე ჭა, შახტი ან პირდაპირაა დაკავშირებული მღვიმეებთან. კარსტული ძაბრი როგორც კარსტული ლანდშაფტის ტიპური ელემენტი გვხვდება იქ, სადაც განვითარებულია კირქვებისა ან თაბაშირის ქანები. კლასიკური ძაბრები გვხვდება ხორვატიასა და ბოსნია-ჰერცეგოვინაში. ფართოდაა განვითარებული ხმელთაშუაზღვიურ ქვეყნებში, საბერძნეთში, საფრანგეთში, ესპანეთში; აგრეთვე გერმანიაში, ავსტრიაში, აშშ-ში და სხვა.

კარსტული ძაბრები ფართოდ არის გამოხატული საქართველოშიც და დაკავშირებულია მხოლოდ კარსტთან. ზოგიერთ შემთხვევაში იგი ტბებითაა დაკავებული. მაგ., ერწოს ტბას უკავია ოთხი, ხოლო დევის ტბას ორი კარსტული ძაბრი. კარსტული ძაბრები გვხვდება აგრეთვე ასხისა და არაბიკის მასივებზე, ჭიათურის პლატოზე და სხვა. საქართველოს ჩრდილო-დასავლეთ მხარეში, კერძოდ აფხაზეთში, არაბიკისა და ბზიფის მოვაკებაზე დაკარსტულობის ინტენსივობის მაჩვენებელია ძაბრების ხშირი ქსელი, ასე, მაგ., არაბიკის დიდვაკეზე კვადრატულ კილომეტრზე საშუალოდ 85-90, ხოლო ბზიფის თხემის მოვაკებაზე 210-220 ძაბრი მოდის. უფრო დაბალ ჰიფსომეტრიულ დონეზე მდებარე მამძიშხის თხემური მოვაკება, იმერეთის პლატოს რიგი რაიონები, „ვაკეტყე“, ბუჯასსათავის რაიონი და სხვა გამოირჩევიან აგრეთვე ძაბრების სიმჭიდროვით.

ზოგიერთი კარსტული ძაბრი, რომელიც წარმოიქმნა ზღვის დონის დაბალ საფეხურზე პლეისტოცენის განმავლობაში და რომელიც ამჟამად ნახევრადაა წყლით ამოვსებული ცნობილია სენოტის სახელწოდებით. დასავლეთ ევროპაში კარსტულ ძაბრს დოლინებს უწოდებენ. ამ შემთხვევაში, ტერმინი „დოლინა“ ნებისმიერი ფორმის, სიდიდის და გენეზისის კარსტული ძაბრის სლოვაკური სახელწოდებაა.

იხ. ვიდეო-  Top 5 Largest Sinkholes Caught on Camera - Today we're doing the top five largest sinkholes caught on camera! Nature can sure be scary! Let us know in the comments below some of your top five video ideas!