ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                                  ტეთისი

ტეთისი

ძველი ოკეანური აუზი, რომელიც მეზოზოურ ერაში აერთებდა ატლანტისა და წყნარ ოკეანეებს, ყოფდა ევროპასა და აზიის კონტინენტს აფრიკისა და ინდოსტანისაგან. საკუთრივ ტეთისის გარდა, იმავე რეგიონში პალეოზოურ ერაში არსებობდა პალეოტეთისი და მეზოზოური ერის ბოლოს კონტინენტების დრეიფის გამო ტეთისის დახშობის შედეგად წარმოქმნილი ზღვიური აუზების სისტემა პარატეთისი. პალეოგენური და ნეოგენური პერიოდების განმავლობაში არსებული ამ ზღვიური აუზების სისტემის რელიქტია თანამედროვე ხმელთაშუა, შავი და კასპიის ზღვები.

საზღვაო ცხოველების ნამარხების სისტემატური აღმოჩენები ალპებიდან და კარპატებიდან ევროპაში და დამთავრებული აზიის ჰიმალაიმდე, უძველესი დროიდან აიხსნება დიდი წარღვნის ბიბლიური ისტორიით. გეოლოგიის განვითარებამ დაუშვა საზღვაო ნაშთების დათარიღება, რაც ეჭვქვეშ აყენებს ასეთ ახსნას. 1893 წელს ავსტრიელმა გეოლოგმა ედუარდ სუესმა თავის ნაშრომში „დედამიწის სახე“ გამოთქვა ვარაუდი ამ ადგილას უძველესი ოკეანის არსებობაზე, რომელსაც მან თეტისს უწოდა ბერძენი ქალღმერთის ტეტისის სახელი. თუმცა, გეოსინკლინების თეორიის საფუძველზე, 1970-იან წლებამდე, როდესაც დაარსდა ფირფიტების ტექტონიკის თეორია, ითვლებოდა, რომ თეტისი მხოლოდ.

 გეოსინკლინი იყო და არა ოკეანე. ამიტომ დიდი ხნის განმავლობაში ტეტისს გეოგრაფიაში უწოდებდნენ „რეზერვუარების სისტემას“, იყენებდნენ აგრეთვე ტერმინებს სარმატის ზღვა ან პონტოს ზღვა. 

იხ. ვიდეო - The Tethys Ocean

ტეტისი არსებობდა დაახლოებით მილიარდი წლის განმავლობაში (850-დან 5 მილიონი წლის წინ), რომელიც ჰყოფდა ძველ კონტინენტებს გონდვანასა და ლაურაზიას, ისევე როგორც მათ წარმოებულებს. ვინაიდან ამ დროს კონტინენტების დრიფტი შეინიშნებოდა, ტეტისი მუდმივად ცვლიდა თავის კონფიგურაციას. ძველი სამყაროს ფართო ეკვატორული ოკეანედან ის ახლა გადაიქცა წყნარი ოკეანის დასავლეთ ყურეში, შემდეგ ატლანტო-ინდოეთის არხში, სანამ არ დაიშალა ზღვების სერიაში. ამასთან დაკავშირებით, მიზანშეწონილია ვისაუბროთ რამდენიმე ტეტისის ოკეანეზე:

პროტოტეტისი (პრეკამბრიული). მეცნიერთა აზრით, პროტოტეტისი ჩამოყალიბდა 850 მილიონი წლის წინ როდინიას გაყოფის შედეგად, მდებარეობდა ძველი სამყაროს ეკვატორულ ზონაში და ჰქონდა 6-10 ათასი კმ სიგანე .

პალეოთეტი 320-260 მილიონი წლის წინ (პალეოზოური): ალპებიდან ქინლინგამდე. პალეო-ტეტისის დასავლეთ ნაწილს რეიკუმი ეწოდა. პალეოზოიკის დასასრულს, პანგეას წარმოქმნის შემდეგ, პალეოთეტისი იყო წყნარი ოკეანის ოკეანე-ყურე.

მეზოთეტისი 200-66,5 მილიონი წლის წინ (მეზოზოური): კარიბის ზღვის აუზიდან დასავლეთით ტიბეტამდე აღმოსავლეთით.

ნეოტეტისი (Paratethys) 66-13 მილიონი წლის წინ (ცენოზოური). გონდვანას გაყოფის შემდეგ, აფრიკამ (არაბეთთან ერთად) და ინდუსტანმა ჩრდილოეთით დაიწყეს მოძრაობა, ტეტისის შეკუმშვა ინდო-ატლანტიკური ზღვის ზომამდე. 50 მილიონი წლის წინ, ინდუსტანი ევრაზიაში ჩაეფლო და მისი დღევანდელი პოზიცია დაიკავა. დახურულია ევრაზიასთან და აფრო-არაბული კონტინენტთან (ესპანეთისა და ომანის რეგიონში). კონტინენტების დაახლოებამ გამოიწვია ალპურ-ჰიმალაის მთის კომპლექსის აწევა (პირენეები, ალპები, კარპატები, კავკასია, ზაგროსი, ინდუკუში, პამირი, ჰიმალაიები), რომელმაც ჩრდილოეთ ნაწილი გამოყო ტეტისიდან - პარატეტისი (ზღვა "პარიზიდან ალტაი").

სარმატის ზღვა (პანონიის ზღვიდან არალის ზღვამდე) ყირიმისა და კავკასიის კუნძულებით 13–10 მილიონი წლის წინ. სარმატის ზღვა ხასიათდება მსოფლიო ოკეანეებისგან იზოლირებულობით და პროგრესირებადი მარილიანობით. დაახლოებით 10 მილიონი წლის წინ სარმატის ზღვამ აღადგინა კავშირი ოკეანეებთან ბოსფორის მიდამოში. ამ პერიოდს ეწოდა მეოტიური ზღვა, რომელიც იყო შავი და კასპიის ზღვა, რომლებიც დაკავშირებულია ჩრდილოეთ კავკასიის არხით. 6 მილიონი წლის წინ შავი და კასპიის ზღვები დაშორდა ერთმანეთს. ზღვების ნგრევა ნაწილობრივ დაკავშირებულია კავკასიის ამაღლებასთან, ნაწილობრივ ხმელთაშუა ზღვის დონის შემცირებასთან. 5-4 მილიონი წლის წინ შავი ზღვის დონემ კვლავ აიწია და კვლავ შეერწყა კასპიას აკჩაგილის ზღვაში, რომელიც ვითარდება აფშერონის ზღვაში და ფარავს შავ ზღვას, კასპიას, არალს და ადიდებს თურქმენეთისა და თურქმენეთის ტერიტორიებს. ვოლგის ქვედა რეგიონი. ფაქტობრივად, სარმატის ზღვაც არსებობდა 500-300 ათასი წლის წინ .

ტეტისის ოკეანის საბოლოო „დახურვა“ უკავშირდება მიოცენის ეპოქას (5 მილიონი წლის წინ). მაგალითად, თანამედროვე პამირი გარკვეული პერიოდის განმავლობაში იყო არქიპელაგი თეტისის ოკეანეში

იხ. ვიდეო - Древний океан Тетис