ცოდნა სინათლეა - Knowledge is light - Знание свет -  

                       ჰერბერტ სპენსერი

(დ. 27 აპრილი, 1820 – გ. 8 დეკემბერი, 1903) — ინგლისელი ფილოსოფოსი-პოზიტივისტი, სოციოლოგი, ანთროპოლოგი და ბიოლოგი. ცნობილია თავისი მოსაზრებით სოციალური დარვინიზმის შესახებ. „ევოლუციური ასოციაციონიზმის” მოძღვრების შემქმნელი.

სპენსერი აფართოვებს ასოციაციონისტური ფსიქოლოგიის საგნის გაგებას და მასში მოიაზრებს არამარტო ასოციაციებს შინაგან ფაქტორებს შორის, არამედ კავშირებს ცნობიერებასა და გარე სამყაროს შორის. ფსიქიკური ცხოვრება, როგორც შინაგანის გარეგანთან შეგუების პროცესი, ასოციაციის პრინციპს ემორჩილება. გარეგანი მიმართებები ასოციაციურად იწვევენ შინაგან მიმართებებს. ეს კავშირები სულ უფრო რთულდება და ონტოგენეზში მთელ ინდივიდუალურ გამოცდილებას ქმნის. აგრეთვე არსებობს აგრეთვე მემკვიდრული (სახეობრივი, ფილოგენეზური) გამოცდილება. ასოციაციის კანონების მოქმედება ვრცელდება ფილოგენზზე და ანთროპოგენეზზე. ხშირი გამეორების შედეგად ასოციაციები მემკვიდრეობითი მიდრეკილების სახეს იღებს და მომდევნო თაობათა ნერვულ სისტემაში ფიქსირდება, როგორც თანდაყოლილი ასოციაციები. ასეთებია რეფლექსები, ინსტინქტები, გარკვეული ცოდნა-ჩვევები და უნარ-თვისებები. მათ მიეკუთვნება აგრეთვე ცნობიერების ისეთი აპრიორული ფორმები როგორიცაა სივრცე და დრო.

იხ. ვიდეო - Герберт Спенсер. Воспитание умственное, нравственное и физическое (Все главы). Аудиокнига. - ჰერბერტ სპენსერი. განათლება გონებრივი, მორალური და ფიზიკური (ყველა თავი). აუდიოწიგნი. - В данном труде Спенсер обрисовывает состояние воспитательной и педагогической деятельности на «рубеже эпох» (Новым и Новейшим временем) и критикует как патриархальные, так и несостоятельные «новомодные» взгляды. Практическое значение изучаемых дисциплин, участие отцов в воспитании, дружеские отношения между родителями и детьми, сбережение здоровья - вот некоторые из основополагающих тезисов его работы. В России данное издание вышло в 1877 году.

შეხედულება - სპენსერის შეხედულებები აერთიანებდა ევოლუციონიზმს, არაინტერვენციის პრინციპს (laissez faire) და ფილოსოფიის ცნებას, როგორც ყველა მეცნიერების განზოგადებას, ისევე როგორც მისი დროის სხვა იდეოლოგიურ მიმდინარეობებს. სისტემატური განათლების ნაკლებობამ და მისი წინამორბედების ნამუშევრების შესწავლის უქონლობამ აიძულა სპენსერს მიეღო ცოდნა იმ წყაროებიდან, რომლებსაც იგი შემთხვევით იცნობდა.

მისი ერთიანი მეცნიერების სისტემის გასაღები არის პირველი პრინციპები (1862), რომლის პირველ თავებში ამტკიცებენ, რომ ჩვენ არაფერი ვიცით საბოლოო რეალობის შესახებ. ეს „შეუცნობი“ სცილდება მეცნიერული კვლევის ფარგლებს და რელიგია უბრალოდ იყენებს მეტაფორას, რათა როგორმე წარმოაჩინოს იგი და შეძლოს თაყვანი სცეს ამ „თავისთავად“. ნაშრომის მეორე ნაწილი ასახავს ევოლუციის კოსმიურ თეორიას (პროგრესის თეორია), რომელსაც სპენსერი მიიჩნევს უნივერსალურ პრინციპად, რომელიც საფუძვლად უდევს ცოდნის ყველა სფეროს და აჯამებს მათ. 1852 წელს, დარვინის „სახეობათა წარმოშობის შესახებ“ გამოქვეყნებამდე შვიდი წლით ადრე, სპენსერმა დაწერა სტატია „განვითარების ჰიპოთეზა“, რომელიც ასახავდა ევოლუციის იდეას, ძირითადად ლამარკისა და კ.ბაერის თეორიის შემდეგ. შემდგომში სპენსერმა აღიარა ბუნებრივი გადარჩევა ევოლუციის ერთ-ერთ ფაქტორად (მან დაამკვიდრა ტერმინი „ყველაზე ძლიერის გადარჩენა“). ფიზიკის ფუნდამენტური კანონებიდან და ცვლილების იდეიდან დაწყებული, სპენსერი ევოლუციას ესმის, როგორც „მატერიის ინტეგრაცია, რომელსაც თან ახლავს მოძრაობის გაფანტვა, მატერიის გადატანა განუსაზღვრელი, არათანმიმდევრული ჰომოგენურობიდან განსაზღვრულ, თანმიმდევრულ ჰეტეროგენობაში და ამის პარალელურად წარმოქმნის მატერიის მიერ შენახული მოძრაობის ტრანსფორმაციას“. ყველა ნივთს აქვს საერთო წარმოშობა, მაგრამ გარემოსთან ადაპტაციის პროცესში შეძენილი თვისებების მემკვიდრეობითი გზით ხდება მათი დიფერენცირება; როდესაც ადაპტაციის პროცესი მთავრდება, ჩნდება თანმიმდევრული, მოწესრიგებული სამყარო. საბოლოო ჯამში, ყველაფერი აღწევს გარემოსთან სრულ ადაპტაციის მდგომარეობას, მაგრამ ეს მდგომარეობა არასტაბილურია. მაშასადამე, ევოლუციის ბოლო ეტაპი სხვა არაფერია, თუ არა პირველი ეტაპი „დისპერსიის“ პროცესში, რომელსაც ციკლის დასრულების შემდეგ კვლავ ევოლუცია მოსდევს.

გლობალური ევოლუციონიზმი, ევოლუციის უნივერსალური კანონები, რომლებიც სპენსერმა შეიმუშავა „ძირითად პრინციპებში“, მის მიერ ვრცელდება ბიოლოგიის, ფსიქოლოგიის, სოციოლოგიის, ეთიკის სფეროში (მიიყვანა მათ ბიოლოგიზაციამდე).

1858 წელს სპენსერმა შეადგინა ესეს გეგმა, რომელიც გახდა მისი ცხოვრების მთავარი ნაშრომი, „Systems of Synthetic Philosophy“ (A System of Synthetic Philosophy), რომელიც უნდა მოიცავდეს 10 ტომს. სპენსერის „სინთეზური ფილოსოფიის“ ძირითადი პრინციპები ჩამოყალიბდა მისი პროგრამის განხორციელების პირველივე ეტაპზე, „ძირითადი პრინციპებში“. სხვა ტომებში ინტერპრეტაცია მოცემულია სხვადასხვა კონკრეტული მეცნიერების ამ იდეების ფონზე. სერიაში ასევე შედის: „ბიოლოგიის პრინციპები“ (The Principles of Biology, 2 ტ., 1864-1867); „ფსიქოლოგიის პრინციპები“ (The Principles of Psychology, ერთ ტომად - 1855, 2 ტომად - 1870-1872 წწ.); „სოციოლოგიის პრინციპები“ (The Principles of Sociology, 3 ტ., 1876-1896), „The Principles of Ethics“ (The Principles of Ethics, 2 vol., 1892-1893).

უდიდესი სამეცნიერო ღირებულებაა მისი კვლევა სოციოლოგიაზე, მათ შორის მისი ორი სხვა ტრაქტატი: "სოციალური სტატიკა" (სოციალური სტატიკა, 1851) და "სოციოლოგიური კვლევა" (სოციოლოგიის შესწავლა, 1872) და რვა ტომი, რომელიც შეიცავს სისტემატიზებულ სოციოლოგიურ მონაცემებს, "აღწერილობითი". სოციოლოგია“ (Descriptive Sociology, 1873-1881). სპენსერი არის სოციოლოგიაში „ორგანული სკოლის“ დამფუძნებელი. საზოგადოება, მისი გადმოსახედიდან, არის განვითარებადი ორგანიზმი, ბიოლოგიური მეცნიერების მიერ განხილული ცოცხალი ორგანიზმის მსგავსი. საზოგადოებებს შეუძლიათ საკუთარი ადაპტაციის პროცესების ორგანიზება და კონტროლი, შემდეგ კი ისინი განვითარდებიან მილიტარისტული რეჟიმებისკენ; მათ ასევე შეუძლიათ დაუშვან თავისუფალი და მოქნილი ადაპტაცია და შემდეგ გადაიქცნენ ინდუსტრიულ ქვეყნებად.

თუმცა, ევოლუციის განუწყვეტელი კურსი ადაპტაციას „ავარიად კი არა, აუცილებლობად“ აქცევს. სპენსერმა laissez-faire-ის სოციალური ფილოსოფია ევოლუციის კოსმიური ძალის კონცეფციის შედეგად მიიჩნია. ინდივიდუალიზმის პრინციპი, რომელიც ემყარება ამ ფილოსოფიას, ნათლად არის ნათქვამი ეთიკის პრინციპებში:

ყოველი ადამიანი თავისუფალია აკეთოს ის, რაც სურს, სანამ არ დაარღვევს სხვა ადამიანის თანაბარ თავისუფლებას.

სოციალური ევოლუცია არის „ინდივიდუალიზაციის“ მზარდი პროცესი. ავტობიოგრაფიაში (2 ტომი, 1904 წ.) ჩნდება ულტრაინდივიდუალისტი ხასიათითა და წარმოშობით, არაჩვეულებრივი თვითდისციპლინისა და შრომისმოყვარე, მაგრამ თითქმის მოკლებული იუმორის გრძნობისა და რომანტიული მისწრაფებებისა. ის ეწინააღმდეგებოდა რევოლუციებს და მკვეთრად უარყოფითად იყო განწყობილი სოციალისტური იდეების მიმართ. მას სჯეროდა, რომ ადამიანთა საზოგადოება, ისევე როგორც ორგანული სამყარო, ვითარდება თანდათანობით, ევოლუციურად. ის იყო ღარიბებისთვის განათლების ღია მოწინააღმდეგე, განათლების დემოკრატიზაციას საზიანოდ თვლიდა.

შესთავაზეს ელეგანტური გადაწყვეტა ქათმისა და კვერცხის პარადოქსისთვის: „ქათამი არის მხოლოდ ერთი კვერცხის წარმოქმნის საშუალება. 

იხ. ვიდეო - The Philosophy Of Herbert Spencer - Herbert Spencer was arguably the greatest English philosopher of the 19th century. It was a philosophy of evolution and dissolution in an age dominated by Biology. His work in Psychology and Sociology is also noteworthy, but for the sake of this video we will only secondarily cover these as they pertain to his philosophy.